माणसाचा न्याय?

माणसाचा न्याय परमेश्वराच्या की समाजाच्या नजरेतून?

माणूस म्हणून तुम्ही निसर्ग किंवा परमेश्वराच्या नजरेतून कसे आहात, योग्य आहात की अयोग्य आहात हे कोण ठरवणार आणि निसर्ग किंवा परमेश्वर तुमच्या चांगल्या कर्माचे फळ चांगले देतो व वाईट कर्माचे फळ वाईट देतो याचा ठोस पुरावा कोण देणार? अनेक देवधर्मात विखुरलेले आध्यात्मिक गुरू? हे शक्य नाही. तुम्ही मानव समाजाच्या नजरेतून कसे आहात अर्थात समाज आरशात तुम्ही कसे दिसता हे महत्वाचे असते व हा आरसा असतो समाज निर्मित कायद्याचा!

१. निसर्ग किंवा परमेश्वराच्या नजरेतून "योग्य की अयोग्य" कोण ठरवतो?

स्वतः परमेश्वर किंवा निसर्ग बोलत नाही, त्यामुळे त्यांच्या दृष्टीने कोण योग्य-अयोग्य हे थेटपणे कधीही समजू शकत नाही.

विविध धार्मिक ग्रंथ किंवा गुरू मार्गदर्शन करतात, पण ते विखुरलेले व परस्परविरोधी असू शकतात.

यामुळेच विचार व्यक्त करतो की, कोणताही अंतिम, स्पष्ट निकष निसर्गाच्या किंवा परमेश्वराच्या पातळीवर उपलब्ध नाही.

२. कर्मसिद्धांताची अडचण:

"चांगल्या कर्माचे चांगले फळ आणि वाईट कर्माचे वाईट फळ" ही सिद्धांतात्मक कल्पना आहे.

पण याचे ठोस, वस्तुनिष्ठ पुरावे मिळत नाहीत.

म्हणूनच प्रश्न विचारला जातो: हाच न्याय जर निसर्ग देत असेल, तर त्याचा अनुभव सर्वांना सारखा का येत नाही?

३. आध्यात्मिक गुरूंची मर्यादा:

विविध धर्म, पंथ, गुरू यांच्यात फरक व मतभेद आहेत.

त्यामुळे निसर्ग-परमेश्वराच्या इच्छेचे प्रतिनिधित्व करणारा एकसंध, सार्वत्रिक मार्गदर्शक उपलब्ध नाही.

त्यामुळे अशा गुरूंच्या आधारे अंतिम सत्य किंवा न्याय ठरवणे शक्य नाही.

४. समाज हा ‘आरसा’ म्हणून:

तुम्ही मानवी समाजाच्या कायद्याप्रमाणे कसे आहात, हेच मोजमापाचे वास्तववादी साधन आहे.

कायदा म्हणजे समाजाने घालून दिलेला नैतिकतेचा व आचरणाचा निकष, जो सर्वमान्य असतो.

५. निष्कर्ष:

अलौकिक किंवा अदृश्य न्यायापेक्षा, समाजनिर्मित कायदा हा प्रत्यक्ष आणि ठोस निकष ठरतो.

परमेश्वराच्या अपेक्षा समजणे कठीण असते, पण समाजाच्या अपेक्षा लिखित स्वरूपात कायद्याद्वारे व्यक्त झालेल्या असतात.

म्हणून माणसाने आपले स्वभाव, वर्तन आणि कर्माचे मूल्यांकन समाजाच्या दृष्टिकोनातून करणे अधिक व्यवहार्य आणि उपयुक्त ठरते.

"अदृश्याच्या न्यायावर विश्वास ठेवणे आध्यात्मिक उंची असू शकते, पण दृश्य समाजाच्या कायद्यातूनच जीवनाला दिशा मिळते!"

माणूस म्हणून आपण योग्य आहोत की अयोग्य? हा प्रश्न आपण अनेकदा स्वतःला विचारतो. काहीजण याचे उत्तर परमेश्वर देईल, तर काहीजण निसर्ग देईल असे मानतात. परंतु, या अदृश्य शक्ती आपल्याशी थेट संवाद साधत नाहीत. त्यामुळे त्यांच्या नजरेतून आपली योग्यता अयोग्यता ठरवणे फारच अवघड होते.

परमेश्वर किंवा निसर्ग यांच्या न्यायाविषयी आपल्याला केवळ धार्मिक ग्रंथ, श्रद्धा, व आध्यात्मिक गुरू यांच्या माध्यमातून माहिती मिळते. पण या गुरूंच्या विचारांमध्येही खूप मतभेद असतात. कोणी उपवास सांगतो, कोणी ध्यान; कोणी मूर्तीपूजा म्हणतो, तर कोणी निर्गुण साधना. यातून सत्य नेमकं कोणतं हे ठरवणं कठीण होतं. त्यामुळेच असा प्रश्न उपस्थित होतो की "जर निसर्ग किंवा परमेश्वर न्याय देत असतील, तर त्यांच्या न्यायाचे ठोस पुरावे कोणी देणार?"

कर्मसिद्धांतानुसार चांगले कर्म केल्यास चांगले फळ, वाईट कर्म केल्यास वाईट फळ मिळते असे म्हटले जाते. पण वास्तवात अनेकदा चांगले माणसे दु:ख भोगताना दिसतात आणि वाईट कर्म करणारी माणसे सुखात जगताना दिसतात. मग या सिद्धांताचा आधार तरी कितपत ठोस आहे?

या सगळ्याच्या पार्श्वभूमीवर एकच निकष असा आहे जो प्रत्यक्ष, दृश्य व सर्वमान्य आहे – तो म्हणजे "समाजाचा आरसा". समाज आपल्या वर्तनाचे प्रतिबिंब आपल्याला दाखवतो – आपण चांगले की वाईट, आदर्श की अपकीर्तीचे पात्र, हे समाजनिर्मित कायदा आणि सामाजिक मूल्ये यांवरून ठरतं.

कायद्याचा हेतू हा कोणत्याही धार्मिक श्रद्धेवर आधारलेला नसतो, तर तो समाजहित, न्याय, आणि सहअस्तित्व यावर आधारलेला असतो. त्यामुळे जर एखाद्या व्यक्तीचे आचरण कायद्याच्या चौकटीत आहे, तर तो समाजाच्या दृष्टीने योग्य आहे.

आजच्या काळात, जिथे धर्म, पंथ, गुरु, वाद आणि विरोधाभास यांनी लोक गोंधळले आहेत, तिथे सर्वसमावेशक निकष म्हणजे "समाजनिर्मित कायदा" होय. तोच आरसा आहे ज्यात आपण स्वतःला पाहू शकतो – निष्पक्ष, सर्वमान्य आणि प्रत्यक्ष अनुभवास येणारा.

निष्कर्ष:

आपण परमेश्वराच्या दृष्टीने योग्य आहोत की नाही, याचे उत्तर आपल्याला आयुष्य संपेपर्यंतही समजू शकत नाही. पण आपण समाजाच्या आरशात आपले प्रतिबिंब पाहू शकतो. म्हणूनच आपण कायद्याचे पालन करत जगतो, इतरांशी सुसंवाद आणि सहकार्य राखलं, तरच आपले माणूस म्हणून मूल्य सिद्ध होते.

"ईश्वराचा न्याय अदृश्य असतो, पण समाजाचा आरसा सतत आपल्या समोर असतो!"

-©ॲड.बी.एस.मोरे, १७.४.२०२५