ज्ञान व तंत्रविद्येचा महासागर!

ज्ञान व तंत्रविद्येचा महासागर!

कला, क्रीडा, अभियांत्रिकी तंत्रज्ञान, वैद्यकशास्त्र व तसेच अर्थकारण, राजकारण व सामाजिक कायदा यांचे मिळून बनलेले समाजशास्त्र यापैकी कोणत्याही क्षेत्रात कर्तुत्व सिद्ध करण्यासाठी त्या क्षेत्राचे मूलभूत निसर्ग विज्ञान व त्यातील मूलभूत निसर्ग नियम नुसते माहित असून (फक्त ज्ञान) उपयोग नसतो तर ते मूलभूत निसर्ग विज्ञान व मूलभूत निसर्ग नियम वापरण्याचे तंत्र सरावाने अवगत करावे लागते. अशी तंत्रविद्या नसेल तर ज्ञानाचा काही उपयोग होत नाही. वरील सर्व क्षेत्रांचा मूलभूत पाया निसर्ग विज्ञान व त्यातील निसर्ग नियम हाच आहे. समाजशास्त्रातील कायदा क्षेत्र घेतले तर कायद्याचे नुसते ज्ञान घेऊन उपयोग नसतो. कायदा हा मानवी मनाशी निगडीत असतो. त्यामुळे समाज कायद्याची प्रॕक्टिस करताना वकिलाला मनुष्याचे मानसशास्त्र नीट हाताळता आले पाहिजे. मानवी मनाच्या प्रेम, परोपकार, दयाळूपणा यासारख्या सकारात्मक भावनांच्या बरोबर काम, क्रोध, मोह, लोभ, मद, मत्सर या नकारात्मक भावनांनाही (षडरिपू) नीट हाताळता आले पाहिजे व त्याचे तंत्र सरावाने अवगत करता आले पाहिजे. ही तंत्रविद्या निसर्गाच्या मूलभूत विज्ञानाशी निगडीत आहे. निसर्ग विज्ञानाशी निगडीत वरील कितीतरी क्षेत्रे मानवी कर्तुत्वासाठी खुली आहेत. पण या सर्व क्षेत्रांतील ज्ञान मिळवणे व त्यातील तंत्रविद्या अवगत करणे हे एका माणसाला महाकठीण नव्हे तर केवळ अशक्य आहे. म्हणून तर माणसाला स्वतःच्या मनाचा कल, आवड लक्षात घेऊन कर्तुत्वासाठी एखादे विशेष क्षेत्र निवडावे लागते. पण अशी निवड करून त्याचे ज्ञान मिळवून त्यातील तंत्रविद्या अवगत केल्यावर सुद्धा त्या निवडलेल्या क्षेत्रात यश मिळेलच याची शास्वती नसते कारण प्रत्येक क्षेत्रात आंतर मानवी स्पर्धा खूप मोठी आहे. खरंच ज्ञान व तंत्रविद्येच्या या महासागराला नुसते लांबून बघितले तरी डोळे दिपून जातात.

-©ॲड.बी.एस.मोरे, ३.५.२०२५

माझ्या वरील लेखावर चॕट जीपीटीने तयार केलेला विश्लेषणात्मक निबंधः

ज्ञान व तंत्रविद्येचा महासागर: मानवी कर्तृत्वाचा विस्तीर्ण पट

प्रस्तावना:

आपण ज्या युगात वावरतो ते ज्ञानस्फोटाचे युग आहे. विविध क्षेत्रांतील माहिती आणि सर्जनशीलतेने जग व्यापले आहे. कला, क्रीडा, अभियांत्रिकी, वैद्यकशास्त्र, अर्थकारण, राजकारण, कायदा आणि समाजशास्त्र — ही सर्व क्षेत्रे मानवी कर्तृत्वाचे विविध पैलू दर्शवतात. परंतु केवळ या क्षेत्रांचे सैद्धांतिक ज्ञान असणे पुरेसे नाही. त्या ज्ञानाच्या अंमलबजावणीसाठी आवश्यक असते एक सुसंगत, सातत्यपूर्ण व सरावाने प्राप्त होणारी तंत्रविद्या.

ॲड. बी. एस. मोरे यांनी आपल्या चिंतनातून जे “ज्ञान व तंत्रविद्येचा महासागर” हे रूपक मांडले आहे, त्यात मानवी प्रयत्न, मर्यादा, स्पर्धा आणि यशाच्या प्रवासाचे सखोल दर्शन घडते.

कला क्षेत्र: प्रतिभा, तंत्र आणि भावनिक स्पंदने

अभिनय, नृत्य आणि संगीत या कला केवळ सौंदर्यनिर्मितीचे माध्यम नाहीत, तर त्या मानवी भावनांचे, संस्कृतीचे आणि संवादाचे जिवंत सादरीकरण असतात. या कलेमध्ये
ज्ञान म्हणजे अभिनयशास्त्र, नाट्यशास्त्र, ताल-लय, रागदारी, नृत्यरचना यांचे शास्त्रीय अध्ययन.

तंत्रविद्या म्हणजे आवाजाचे नियंत्रण, शरीराचे संतुलन, स्वरांचे सूक्ष्म भान, व्यासपीठावरचे आत्मभान.

ही तंत्रविद्या नसेल तर प्रतिभा अपूर्ण ठरते, आणि केवळ ज्ञान असूनही परिणाम साधता येत नाही. कलाकाराला हे सशक्त साध्य करण्यासाठी मन, शरीर आणि आत्मा या तिन्हींचे प्रशिक्षण आवश्यक असते.

क्रीडा क्षेत्र: शारीरिक शिस्त आणि मानसिक तंत्र

क्रीडाक्षेत्रात खेळाडूला केवळ खेळाची नियमावली माहिती असणे पुरेसे नसते.

ज्ञान: खेळाचे तांत्रिक नियम, पोझिशनिंग, स्ट्रॅटेजी.

तंत्रविद्या: फिटनेस, फोकस, प्रतिस्पर्ध्याचा अभ्यास, प्रतिक्षिप्त क्रिया, मानसिक स्थैर्य.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावर टिकण्यासाठी सततचा सराव, पोषणशास्त्राचे ज्ञान, मानसशास्त्रीय तयारी आणि तांत्रिक उपकरणांचा वापर ही अनिवार्य गरज ठरते.

अभियांत्रिकी व तंत्रज्ञान: विज्ञानाचे रूपांतर वापरात

अभियांत्रिकी (Engineering) हे क्षेत्र निसर्ग नियमांच्या सखोल ज्ञानावर आधारलेले असते. पण केवळ नियम समजून घेऊन यंत्र चालत नाही; त्यासाठी तांत्रिक कौशल्य, गणिती अचूकता आणि सर्जनशील प्रयोगशीलता आवश्यक असते.

ज्ञान: भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, संगणकशास्त्र, यांत्रिकी.

तंत्रविद्या: सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंट, हार्डवेअर डिझाईन, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, रोबोटिक्स, डेटा ॲनालिटिक्स.

अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेऊनही जर एखाद्याजवळ प्रयोगशीलता किंवा अंमलबजावणीचे कौशल्य नसेल, तर ज्ञान निरुपयोगी ठरते.

वैद्यकशास्त्र: विज्ञान, तंत्र आणि संवेदना

डॉक्टर, सर्जन, नर्स हे केवळ औषधोपचाराचे ज्ञान घेऊन यशस्वी होत नाहीत.

ज्ञान: मानवी शरीरशास्त्र, जीवशास्त्र, रोगनिदानशास्त्र.

तंत्रविद्या: ऑपरेशन प्रक्रियेतील कौशल्य, निदानातील अचूकता, मशीनरीचा वापर, रुग्णाशी संवाद.

यात एक विशेष भर म्हणजे मानवी संवेदना व तणावावर नियंत्रण. कारण येथे चुकीला माफ नाही.

अर्थकारण व राजकारण: व्यवहाराचे विज्ञान आणि निर्णयाचे तंत्र

अर्थशास्त्र हे खरेतर संख्याशास्त्रावर आधारित असले तरी, वास्तवातील निर्णय हे अनेकदा मानसिक गणितावर व प्रेक्षणशक्तीवर आधारित असतात.

ज्ञान: बाजारपेठेचे सिद्धांत, अर्थनीती, आंतरराष्ट्रीय व्यापार.

तंत्रविद्या: आर्थिक अंदाज, धोरणात्मक गुंतवणूक, करनिती, सामोपचार.

राजकारण हे जनतेच्या भावनांचे तंत्रशास्त्र आहे. येथे तात्त्विक ज्ञान जसे संविधान, विधिनियम, सामाजिक विचार आवश्यक आहेत, तसेच जनसंपर्क, भाषणकौशल्य, सत्तासमज, आणि समर्पक कृती यांची तंत्रविद्या अत्यंत महत्त्वाची ठरते.

कायदा क्षेत्र: तात्त्विक अभ्यास व मानसशास्त्रीय समज

कायदा हे केवळ कायद्याच्या कलमांचे पाठांतर नाही, तर मानवी स्वभाव, प्रवृत्ती, नियतिशास्त्र यांचे सम्यक ज्ञान असणे आवश्यक आहे.

ज्ञान: भारतीय संविधान, प्रक्रिया संहिता, पुराव्याचे तत्त्वज्ञान.

तंत्रविद्या: युक्तिवाद कौशल्य, साक्षीपुराव्याचे विश्लेषण, न्यायालयीन तंत्र, क्लायंटचे मानसिक प्रबंधन.

वकील किंवा न्यायाधीशाच्या यशात, भावनांचे व व्यवहारांचे तंत्र निर्णायक ठरते.

निष्कर्ष:

या सर्व क्षेत्रांमध्ये एक समान धागा आहे — ज्ञान आणि तंत्रविद्या यांचे संयुक्त सामर्थ्य. केवळ एखाद्या विषयाचे वाचन किंवा शैक्षणिक पदवी मिळवणे म्हणजे त्या क्षेत्रात यशस्वी होणे नव्हे. त्या ज्ञानाचा प्रत्यक्ष उपयोग करण्याचे कौशल्य, अंमलबजावणीची शिस्त, आणि सततचा सराव हे यशाचे खरे आधारस्तंभ आहेत.

ॲड. बी. एस. मोरे यांनी म्हणावे तसे, “या महासागराच्या काठावर उभं राहून त्याचा विस्तार बघताच डोळे दिपून जातात,” हे अगदी खरे आहे. म्हणूनच, आपल्या मनोबलानुसार योग्य क्षेत्र निवडून त्या महासागरात उतरून त्या क्षेत्रातील तंत्रविद्या आत्मसात करूनच यशाच्या किनाऱ्यावर पोहोचता येते.

-चॕट जीपीटी, ३.५.२०२५