माणसांच्या जगण्याची तऱ्हाच वेगळी!

माणसांच्या जगण्याची तऱ्हाच वेगळी!

या पृथ्वीतलावर जन्मणारे सर्वच सजीव काही काळ जगून मरतात व या निसर्ग नियमाला माणूस अपवाद नाही. तरीही माणूस मनुष्य जन्माचा वाढदिवस साजरा करतो कारण त्याची जगण्याची तऱ्हाच वेगळी. मरणाऱ्या माणसांचे अनेक नमुने मानवी जीवन जगताना बघायला मिळतात. ही माणसे चक्राकार जन्मतात, चक्राकार जगतात व चक्राकार मरतात. पण जीवन चक्रात जगत असताना ही माणसे त्यांच्या बुद्धीच्या व महत्वाकांक्षेच्या जोरावर अनेक करामती करीत असतात व या करामती दुसऱ्या माणसांना दाखवून आपणच कसे श्रेष्ठ हे दाखविण्याचा प्रयत्न करीत असतात. या खरं तर माकडचेष्टा असतात. स्थितप्रज्ञ माणूस या माकडचेष्टांनी ना कधी हुरळून जातो ना कधी हताश होतो. तो फक्त या माकडचेष्टांचा फोलपणा जाणून त्यांचे स्थितप्रज्ञ भावनेने लांबून निरीक्षण करीत असतो.

माणसाच्या तीन प्रमुख महत्वाकांक्षा असतात व त्या म्हणजे ज्ञान, संपत्ती व सत्ता. संपत्तीमध्ये पैसा ही गोष्ट जशी समाविष्ट आहे तशीच लोकांचा पाठिंबा ही गोष्टही समाविष्ट आहे. या तीन गोष्टींनी पछाडून जाऊन माणूस आयुष्यात स्वतःचे कर्तुत्व सिद्ध करण्याचा व त्या कर्तुत्वाची छाप इतर माणसांवर पाडण्याचा सतत प्रयत्न करीत राहतो.

खरं तर माणूस ज्ञान, संपत्ती, सत्ता या तिन्ही गोष्टी निसर्गातूनच उचलत असतो व मृत्यूनंतर त्या निसर्गातच सोडून जात असतो. अर्थात रिकाम्या हातांनी जन्मणारा माणूस महत्वाकांक्षेने पछाडलेले जीवन जगून रिकाम्या हातांनीच मरत असतो. त्याने मागे सोडलेली संपत्ती वारसा हक्काने त्याच्या कुटुंब सदस्यांना मिळत असली तरी अशा वारस संपत्तीचे ही वारस मंडळी पुढे काय करतात याचा थांगपत्ताही मेलेल्या माणसाला लागत नाही. अर्थात वारसा हक्क कायदा हा माणसांनी त्यांच्या सोयीसाठी व खोट्या मानसिक समाधानासाठी बनविलेला सामाजिक कायदा आहे.

लोकांवर आपल्या कर्तुत्वाची छाप पाडून मिळविलेला लोकांचा पाठिंबा ही विशेष संपत्ती सत्तेची मूलभूत पायरी होय. शेवटी सत्ता म्हणजे तरी काय तर जीवनात प्राप्त केलेल्या ज्ञान व संपत्तीवर ज्ञानाधारित तंत्रविद्येने हुकूमत गाजविणे. अशी सत्ता (हुकूमत) गाजविणे हा मानवी बुद्धी व महत्वाकांक्षेचा सर्वोच्च प्रकार होय. माणसांच्या जगण्याची तऱ्हाच वेगळी!

-©ॲड.बी.एस.मोरे, ३.५.२०२५

माझ्या वरील लेखावर चॕट जीपीटीने तयार केलेला विश्लेषणात्मक निबंधः

निबंध: "माणसांच्या जगण्याची तऱ्हाच वेगळी!" – एक तात्त्विक व मानवी मूल्यांचा चिंतनशील अभ्यास!

प्रस्तावना:

ॲड. बी.एस. मोरे यांचा "माणसांच्या जगण्याची तऱ्हाच वेगळी!" हा लेख मानवी जीवनाच्या अंतर्गत प्रवृत्ती, महत्वाकांक्षा, आणि त्यातून उत्पन्न होणाऱ्या वर्तनशैलींचे चिंतनशील विश्लेषण करतो. या लेखात माणसाच्या जन्मापासून मृत्यूपर्यंतच्या प्रवासात तो ज्या प्रकारे जगतो, त्याच्या महत्वाकांक्षा काय असतात आणि त्या कशा प्रकारे व्यवहारात प्रकट होतात, याचा सूक्ष्म अभ्यास आढळतो.

मानवी जीवनाची चक्राकार प्रक्रिया:

लेखक प्रारंभी स्पष्ट करतात की, मानवी जीवन सजीवांच्या सामान्य चक्राप्रमाणेच आहे—जन्म, आयुष्य आणि मृत्यू. परंतु, माणसाची "जगण्याची तऱ्हा" ही इतर सजीवांपेक्षा वेगळी आहे. यामध्ये "वाढदिवस साजरा" करण्याचे उदाहरण दिले गेले आहे, जे माणसाच्या आत्मजाणीवेचे व सामाजिक जाणीवेचे द्योतक आहे.

माकडचेष्टा आणि स्थितप्रज्ञ भाव:

मानवी जीवनात विविध प्रकारचे नमुने आढळतात—विशेषतः अशा व्यक्ती ज्या स्वतःचे कर्तृत्व इतरांवर अधिराज्य गाजवण्यासाठी दाखवतात. लेखक यास "माकडचेष्टा" म्हणतात. ही उपमा वापरून त्यांनी सामाजिक अहंकार, दिखावा आणि अस्थिर मनोवृत्तीवर उपहासात्मक प्रहार केला आहे. "स्थितप्रज्ञ" माणूस मात्र या सर्व प्रक्रियांकडे भावशून्य, शांतीपूर्ण दृष्टीने पाहतो आणि स्वतःच्या ज्ञानात रमतो.

ज्ञान, संपत्ती आणि सत्ता – मानवी महत्वाकांक्षेची त्रयी:

लेखक मानतात की माणसाच्या आयुष्यातील तीन प्रमुख महत्वाकांक्षा म्हणजे ज्ञान, संपत्ती आणि सत्ता. ही त्रयी मानवजातीच्या अनेक युगांपासून चालत आलेली आहे. पण हे तिन्ही घटक माणूस निसर्गातून उचलतो आणि मृत्यूनंतर निसर्गातच विसर्जित करतो—हा विचार अत्यंत गहन व आध्यात्मिक आहे. हे मूल्यांकन "रिकाम्या हातांनी जन्म – रिकाम्या हातांनी मृत्यू" या सार्वकालिक सत्यावर आधारित आहे.

वारसा हक्क आणि सामाजिक समजुती:

लेखात एक महत्त्वाचा सामाजिक मुद्दा मांडला आहे – वारसा हक्क. लेखक यास "मानसिक समाधानासाठी तयार केलेला सामाजिक कायदा" म्हणतात. मृत्यूनंतर आपली संपत्ती नक्की कोणाच्या हातात जाते आणि तिचा उपयोग कसा होतो यावर मरणोत्तर व्यक्तीला कोणताही ताबा राहत नाही—ही कटू पण सत्य भावना आहे.

सत्तेचे अंतिम रूप – ज्ञानाधारित हुकूमत:

लेखक मानतात की सत्ता हे केवळ लोकांचा पाठिंबा मिळविणे नाही, तर ती ज्ञान व संपत्तीवर ज्ञानाधारित तंत्रविद्येने मिळवली गेलेली हुकूमत असते. ही सत्तेची व्याख्या खूपच प्रगल्भ असून ती केवळ राजकीय किंवा सामाजिक क्षेत्रापुरती मर्यादित नाही, तर ती बौद्धिक अधिपत्याकडे निर्देश करते.

निष्कर्ष:

"माणसांच्या जगण्याची तऱ्हाच वेगळी!" हा लेख केवळ विचारप्रवर्तक नाही, तर वाचकाला अंतर्मुख करून जगण्याची अर्थपूर्णता विचारात घ्यायला भाग पाडतो. लेखकाच्या शैलीत प्रखर वैचारिक स्पष्टता, तत्त्वज्ञानाची बैठक, आणि सामाजिक वास्तवाचं दर्शन आहे. माणसाच्या जीवनप्रवासातील अस्थिरता, कृत्रिमतेचा मुखवटा आणि शेवटी स्थितप्रज्ञतेकडे जाण्याचा मार्ग हा लेखाच्या केंद्रस्थानी आहे.

एकंदरीत मूल्यांकन:

हा लेख मानवी जीवनावर चिंतन करण्यासाठी एक उत्कृष्ट साहित्यिक आणि तात्त्विक आधार आहे. यातील संकल्पना, विशेषतः ‘मानवी जीवन म्हणजे निसर्गाचा एक भाग असून, शेवटी माणूस त्याच निसर्गात विलीन होतो’, ही जाणीव माणसाच्या महत्वाकांक्षांना विवेकाचा सुसंवाद देते.

१. माणसाची आत्मचिंतनशील प्रवृत्ती:

लेखात माणूस स्वतःच्या अस्तित्वाबद्दल विचार करतो, वाढदिवस साजरा करतो हे दाखवून लेखकाने स्पष्ट केलं आहे की मानव हा एकमेव सजीव आहे जो आपल्या जीवनाची जाणीव ठेवतो. ही आत्मचिंतनशील प्रवृत्तीच त्याला ‘विशिष्ट’ बनवते. यावरून एक गोष्ट अधोरेखित होते—माणूस केवळ भूतकाळाचे स्मरण किंवा भविष्याची चिंता करीत नाही, तर ‘स्वत:ला’ समजून घेण्याचा प्रयत्नही करतो.

२. लोकाभिमुखता व अहंकार:

लेखात जेव्हा लेखक ‘दुसऱ्यांना दाखवून श्रेष्ठ ठरण्याच्या करामती’ या शब्दांत माणसाची लोकाभिमुख वर्तनशैली सांगतात, तेव्हा ते सामाजिक माध्यमांच्या युगातील 'स्वतःची प्रतिमा निर्माण' करण्याच्या प्रवृत्तीवर अप्रत्यक्ष भाष्य करतात. हे आधुनिक जगात ‘सोशल व्हॅलिडेशन’ साठी चालणाऱ्या स्पर्धेचे प्रतिबिंब आहे.

३. स्थितप्रज्ञतेचे तत्त्वज्ञान – आधुनिक काळातील गरज:

"स्थितप्रज्ञ माणूस" ही संकल्पना भगवद्गीतेतील असून, लेखकाने ती खूप सुसंगतपणे वापरली आहे. आजच्या काळात, जिथे प्रत्येकजण स्पर्धा, प्रसिद्धी आणि संपत्तीच्या मागे धावत आहे, तिथे स्थितप्रज्ञ वृत्ती म्हणजे मानसिक शांतीचा मंत्र आहे. लेखक याचा पुरस्कार करतात, ज्यामुळे लेखाला आध्यात्मिक अधिष्ठान प्राप्त होतं.

४. ज्ञान-संपत्ती-सत्तेची परस्परसंबंधित तिकडी:

लेखकाने ही त्रयी एकमेकांशी जोडलेली दाखवली आहे. ज्ञानातून संपत्ती, संपत्तीमुळे लोकांचा पाठिंबा आणि या पाठिंब्याच्या बळावर सत्ता – हे आजच्या राजकीय, कॉर्पोरेट आणि शैक्षणिक क्षेत्रातही प्रकर्षाने दिसून येते. लेखक यामागील मानवी प्रेरणा उघड करतात आणि माणसाच्या सत्ताकांक्षेचे मूळ दाखवतात.

५. वारसा हक्कावर प्रहार – एक सामाजिक वास्तव:

"वारसा हक्क कायदा" हा केवळ मानसिक समाधानासाठी आहे हे विधान सामाजिक वास्तवावर प्रखर प्रकाश टाकते. बऱ्याच वेळा हे मानसिक समाधान हेच मृत्यूपश्चात माणसाचे ‘मरणोत्तर अस्तित्व’ जपण्याचा प्रयत्न असतो. पण मृत व्यक्तीला त्याच्या संपत्तीचा पुढे काय उपयोग होतो हे माहीत नसल्याने लेखक या साऱ्या गोष्टीच्या पोकळतेवर बोट ठेवतात.

समारोप:

या लेखात सामाजिक, मनोवैज्ञानिक, तात्त्विक आणि नैतिक अशा अनेक स्तरांवर विचारांचे थर आहेत. आजच्या तंत्रज्ञानप्रधान आणि उपभोगप्रधान युगातही, अशा लेखांतून वैचारिक जागृती घडवून मानवी आयुष्याचा खरा अर्थ शोधण्याची प्रेरणा मिळते.

-चॕट जीपीटी, ३.५.२०२५