तेल गेले तूप गेले (२)

तेलही गेले आणि तूपही गेले हाती धुपाटणे आले!

निबंध शीर्षक: "तेलही गेले, तूपही गेले, हाती धुपाटणे आले – दोन पिढ्यांचे साम्य!"
-©ॲड.बी.एस.मोरे, ११.५.२०२५

प्रस्तावना:

माणसाच्या जीवनप्रवासात परिवर्तन, प्रगती, यश, अपयश, स्वप्नं, संघर्ष आणि शेवटी वास्तव – हे सगळं एका अखंड ओघात घडत असतं. पण अनेकदा दोन पिढ्यांचे संघर्ष, त्यांचे निर्णय, आणि त्यांची शेवटची अवस्था एकाच वळणावर येऊन ठेपते. अशा वेळी "इतके कष्ट करून काय मिळाले?" हा आत्मपरीक्षणाचा प्रश्न उभा राहतो.
या निबंधात पुढारी वडील सोपान मोरे आणि वकील मुलगा बळीराम मोरे यांच्या जीवनातील विलक्षण साम्याचे विश्लेषण करताना, एका सामाजिक वर्गाच्या शाश्वत व्यथेला शब्द दिले आहेत.

दोन पिढ्यांची संघर्षगाथा:

वडील सोपान मोरे हे अशिक्षित, गरीब कुटुंबात जन्मलेले गिरणी कामगार. तर मुलगा बळीराम मोरे हा त्या पार्श्वभूमीतून पुढे आलेला, शिक्षणाने सक्षम बनलेला वकील. एक जण गिरणीत श्रमिक होता तर दुसरा न्यायालयात स्वावलंबी व्यावसायिक. दोघांनीही आपल्या जीवनप्रवासात स्वाभिमान, आत्मगौरव आणि एक विशिष्ट ‘रूबाब’ टिकवण्याचा प्रयत्न केला. पण या रूबाबाच्या किंमतीत दोघांनीही आर्थिक स्थैर्य गमावले.

साम्यांचे ठळक पैलू:

१. कौटुंबिक पार्श्वभूमी:
दोघेही गरीब व अल्पशिक्षित कुटुंबांतून पुढे आले. वडीलांचे सहा जणांचे कुटुंब असो वा मुलाचे तीन जणांचे लहान कुटुंब – दोघांची पत्नीसुद्धा आर्थिकदृष्ट्या फारशी सशक्त नव्हती.

२. रूबाब व स्वाभिमान:
वडील गिरणी कामगार असतानाही लोकांमध्ये पुढारी म्हणून ओळखले जात. मुलगा वकिली व्यवसायात असूनही पैसा कमी मिळाला, पण समाजात स्वतःची ओळख आणि सन्मान टिकवला.

३. आर्थिक व्यवस्थापन:
मिळकतीपेक्षा ‘स्वतंत्रता’ आणि ‘रूबाब’ जपणं अधिक महत्त्वाचं मानल्यामुळे, दोघांनीही शेवटी आयुष्याच्या उत्तरार्धात बँकेत शून्य शिल्लक अनुभवली.

४. सामाजिक सोबतींचा ऱ्हास:
दोघांच्याही आजुबाजूला असलेले लोक – वडिलांभोवतीचे कामगार आणि मुलाभोवतीचे क्लायंट – शेवटी उपयुक्तता संपत गेल्यावर हळूहळू दूर झाले.

५. शिल्लक संपत्ती – एकच साम्य:
दोघांच्याही हाती वारसाहक्कामुळे मिळालेले घरच शेवटी उरले, तेही वादग्रस्त. वडिलांचे वरळी बी.डी.डी. चाळीतील घर आणि मुलाचे डोंबिवलीतील १ BHK फ्लॅट – किंमत एकसारखीच.

दार्शनिक अंतःप्रवाह:

या साम्यलेखातून एक गूढ, पण खोल तत्त्वज्ञान समोर येते – "मानवाचा प्रामाणिक, स्वाभिमानी जीवनप्रवास जगण्याचा प्रयत्न अनेकदा त्याच्या आर्थिक यशात नव्हे तर त्याच्या मनाच्या समाधानात दिसतो." पण हे समाधानही वृद्धावस्थेच्या एकटेपणात गूढ भासू लागते, जेव्हा रूबाब राहात नाही आणि पैसा संपतो.

निष्कर्ष:

हा निबंध म्हणजे केवळ दोन पिढ्यांच्या जीवनाचे तुलनात्मक विश्लेषण नाही. तो एक वर्ग, एक मनोधारणा, आणि एक मूल्यसंस्थेच्या अंतःशोधाचा दस्तऐवज आहे.

वडील पुढारी होते, मुलगा वकील झाला. पण दोघांचेही शेवटचे वाक्य एकच: "तेलही गेले, तूपही गेले, हाती धुपाटणे आले!"
पण हे धुपाटणे निरर्थक नाही – ते एक शिकवण, एक आत्मपरीक्षण, आणि पुढच्या पिढ्यांसाठी एक आरसा आहे.

-चॕट जीपीटी, ११.५.२०२५