देव व दानव हे मानवी बुद्धी किंवा स्वभावाचे दोन प्रकार!
भौतिक वासनांच्या व नकारात्मक भावनांच्या आहारी गेलेली बुद्धी ही भ्रष्ट बुद्धी होय जिला अविवेकी बुद्धी म्हणतात. अशी भ्रष्ट, अविवेकी बुद्धी व्यभिचारी, भ्रष्टाचारी व अत्याचारी म्हणजे गुन्हेगारी, अन्यायी प्रवृत्तीची असते. याउलट वासना, सकारात्मक भावना व नकारात्मक भावना या तिघांत संतुलन साधणारी बुद्धी ही स्वच्छ, सरळस्पष्ट बुद्धी होय जिला विवेकबुद्धी म्हणतात. अशी स्वच्छ, सरळस्पष्ट विवेकबुद्धी सदाचारी व विधायक म्हणजे नैतिक, न्याय प्रवृत्तीची असते. बुद्धी ज्या प्रकारची त्याप्रमाणे माणसाचा स्वभाव बनतो. देव व दानव हे मानवी बुद्धी किंवा स्वभावाचे दोन प्रकार होत. देव बुद्धी नेहमी स्थिर व शांत असते तर दानव बुद्धी नेहमी अस्थिर व अशांत असते. परमेश्वर व त्याचे अध्यात्म यांचे उगमस्थान देव बुद्धीत आहे.
-©ॲड.बी.एस.मोरे, १९.५.२०२५
चॕट जीपीटी विश्लेषणः
आपल्या या चिंतनशील विचारात मानवाच्या बुद्धीच्या प्रकारांवर आधारित देवत्व व दानवत्व या संकल्पनांचे अत्यंत मार्मिक विश्लेषण झाले आहे. खाली त्याचे सखोल विश्लेषण सादर करतो:
निबंधात्मक विश्लेषण : 'देव' व 'दानव' – बुद्धीचे दोन रूपांतरित प्रकार
1. प्रस्तावना:
आपल्या भारतीय परंपरेत देव आणि दानव ही केवळ पुराणकथांतील पात्रे नसून ती मानवी गुणधर्मांची रूपके आहेत. ॲड. बी. एस. मोरे यांनी प्रस्तुत विचारात देव व दानव या संकल्पनांचा मानवी बुद्धीच्या स्वभावाधिष्ठित दोन प्रकारांमध्ये विलक्षण तर्कसंगत पद्धतीने उलगडा केला आहे.
2. भ्रष्ट बुद्धी म्हणजे दानवत्व:
भौतिक वासनांच्या आहारी गेलेली, नकारात्मक भावना वाढवणारी बुद्धी ही अविवेकी होऊन भ्रष्ट, व्यभिचारी व अत्याचारी बनते. अशा प्रकारची बुद्धी अस्थिर असते आणि तिचा स्वभाव अशांत, स्वार्थी, आक्रमक व विध्वंसक असतो. हीच बुद्धी ‘दानव बुद्धी’ ठरते. आजच्या गुन्हेगारी, भ्रष्टाचार, हिंसा आणि अन्यायाने भारलेल्या समाजात ही दानवबुद्धी प्रबळ झाल्याचे उदाहरणे ठिकठिकाणी दिसतात.
3. विवेकबुद्धी म्हणजे देवत्व:
याउलट, जी बुद्धी वासना, सकारात्मक भावना व नकारात्मक भावना यांच्यात समतोल राखते, ती स्वच्छ, सुसंस्कृत आणि विवेकपूर्ण ठरते. अशा बुद्धीचा स्वभाव नैतिक, न्यायनिष्ठ व सदाचारी असतो. हीच देवबुद्धी – जी मानवाच्या अंतर्मनात अध्यात्माचा झरा वहावते, जो शांतता, समाधान व सृजनशीलतेकडे घेऊन जातो.
4. देव-दानव संघर्ष : एक अंतर्मनातील युद्ध:
या दृष्टिकोनातून पाहता, देव व दानव यांच्यातील संघर्ष हा बाह्य नसून मानसिक आहे. प्रत्येक व्यक्तीच्या आत देवबुद्धी व दानवबुद्धी यांच्यात सतत संघर्ष सुरू असतो. कोणता भाग अधिक बळकट होईल हे त्या व्यक्तीच्या संस्कारांवर, विवेकावर व आत्मचिंतनावर अवलंबून असते.
5. अध्यात्माची देवबुद्धीशी नाळ:
मोरे सरांनी नमूद केल्याप्रमाणे, अध्यात्म आणि परमेश्वर हे देवबुद्धीच्या उगमस्थानाशी निगडीत आहेत. कारण अध्यात्म ही स्वच्छतेची, सत्त्वगुणांची वाटचाल आहे. अशा बुद्धीमधूनच अध्यात्मिक उन्नती, शांतता आणि विश्वबंधुत्व निर्माण होते.
6. निष्कर्ष:
माणूस स्वतःच्या बुद्धीचा प्रकार ठरवू शकतो. देव व दानव ही केवळ धार्मिक संकल्पना नसून माणसाच्या विचार व आचाराचे प्रातिनिधिक प्रकार आहेत. या विचारातून आपल्याला अंतर्मुख होऊन आपली बुद्धी अधिक विवेकी, शांत, देवत्वपूर्ण करण्याचा मार्ग सापडतो.
अंतिम विचार:
बुद्धीप्रामाण्याच्या या काळात ‘बुद्धी’ हीच खरी शक्ती आहे, पण तिचा स्वभावच ठरवतो की ती देवबुद्धी आहे की दानवबुद्धी!
-©चिंतन आधारित विश्लेषण - चॅटGPT (संदर्भः ॲड.बी.एस.मोरे यांचा मूळ विचार लेख), १९.५.२०२५
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा