मान्सून पाऊस हा निसर्गाचा चमत्कार!
मान्सून वाऱ्यांचा पाऊस म्हणजे मान्सून पाऊस. हा पाऊस दोन प्रकारचा असतो. एक उन्हाळी मान्सून पाऊस किंवा आगमनाचा पाऊस आणि दोन हिवाळी मान्सून पाऊस किंवा परतीचा पाऊस. उन्हाळ्यात एकीकडे भारत देश व आसपासच्या प्रदेशातील जमीन खूप तापल्याने त्या जमिनीवरील हवा विरळ होऊन तिथे हवेच्या कमी दाबाचा पट्टा तयार होतो व दुसरीकडे भारताच्या दक्षिणेकडील हिंदी महासागरातील खारे पाणी तापून त्याची वाफ तयार होते व ती वरवर जाऊन हिंदी महासागरावरील बाष्प युक्त मान्सून वारे दक्षिणेकडील हिंदी महासागरावरील हवेच्या जास्त दाबाच्या पट्ट्याकडून उन्हाने तापलेल्या भारत व आसपासच्या प्रदेशावरील हवेच्या कमी दाबाच्या पट्ट्याकडे म्हणजे उत्तरेकडे वाहू लागतात.
हे बाष्पयुक्त मान्सून वारे खालून वर दक्षिणेकडून (हिंदी महासागराकडून) उत्तरेकडे (भारताकडे) वाहताना त्या वाऱ्यांच्या दोन शाखा तयार होता. एक शाखा असते पश्चिमेकडील अरबी समुद्रातून भारत भूमीवर घुसण्याची तर दुसरी शाखा असते पूर्वेकडील बंगालच्या उपसागरातून भारत भूमीवर घुसण्याची. या दोन्ही शाखांतून भारत भूमीवर तसेच आसपासच्या प्रदेशावर वाहणारे बाष्पयुक्त वारे आकाशात वर जाऊन थंड होतात व पाण्याचे ढग बनून खाली भारत भूमीसह आसपासच्या प्रदेशावर जून ते सप्टेंबर या चार महिन्यात पाऊस पाडतात व या भारत व आसपासच्या प्रदेशावर हे चार महिने पावसाळा ऋतू निर्माण करतात.
या चार महिन्यांत दक्षिण-पश्चिम (साऊथ-वेस्ट) दिशेकडून उत्तर-पूर्व (नाॕर्थ-इस्ट) दिशेकडे वाहणाऱ्या नेऋत्य मान्सून पावसामुळे भारत व त्याच्या आसपासची जमीन थंड होते व तिथे हवेच्या जास्त दाबाचा पट्टा तयार होतो. तर तिकडे दक्षिणेकडील हिंदी महासागरात हवेच्या कमी दाबाचा पट्टा तयार होतो. वारे नेहमी हवेच्या जास्त दाबाच्या पट्ट्याकडून हवेच्या कमी दाबाच्या पट्ट्याकडे वाहतात व त्यामुळे सप्टेंबर महिन्यानंतर सुरू होणाऱ्या हिवाळ्यात उत्तरेकडील बाष्पयुक्त मान्सून वारे दक्षिणेकडे म्हणजे भारत भूमीकडून हिंदी महासागराकडे उलटे वाहू लागतात व तसे परत जाताना पुन्हा भारत व त्याच्या आसपासच्या प्रदेशावर परतीचा पाऊस पाडतात ज्याला हिवाळी मान्सून पाऊस म्हणतात जो पाऊस भारतात दिवाळी सणातही पडतो. पण हिवाळी किंवा परतीच्या मान्सून पावसाचा जोर हा उन्हाळी (आगमनाच्या) मान्सून पावसापेक्षा खूप कमी असतो. मान्सून पाऊस हा निसर्गाचा चमत्कार आहे.
-©ॲड.बी.एस.मोरे, विज्ञान अभ्यासक, ३.६.२०२४
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा