व्यावसायिकांच्या मर्यादित भूमिका!

व्यावसायिकांच्या मर्यादित भूमिका!

निसर्गाच्या पदार्थांचा पसारा एवढा मोठा व विज्ञानाचा आवाका एवढा मोठा की माणसाला त्याच्या छोट्या  आयुष्यात निसर्ग पूर्णपणे कळणे व त्याचे विज्ञान पूर्णपणे वापरात आणता येणे ही गोष्ट अशक्य आहे.
विज्ञानाच्या अनेक ज्ञान शाखा आहेत व डॉक्टर, इंजिनियर, वकील यासारखे व्यावसायिक यापैकी काही ज्ञान शाखांचे विशेष ज्ञान मिळवून त्याचा व्यवहारात मर्यादित वापर करीत असतात. त्यांच्या ज्ञानाची ताकद ही अशाप्रकारे मर्यादित असते व या मर्यादित ताकदीच्या जोरावर असे व्यावसायिक निसर्ग व समाज बदलू शकत नाहीत. कारण त्यांच्या मर्यादित ज्ञानामुळे त्यांच्या नैसर्गिक व सामाजिक भूमिकाच मर्यादित होऊन बसतात.

सर्वसामान्य माणसांकडे तर अशा व्यावसायिकांकडे असलेले विशेष ज्ञान शाखांचे विशेष ज्ञानही नसते. एवढेच काय जगाविषयीचे त्यांचे सामान्य ज्ञानही खूप खालच्या पातळीवर असते. त्यामुळे अशी माणसे विज्ञानात अज्ञानी व धर्मात अंधश्रद्ध जीवन जगत असतात. समाजातील काही माणसे तर निसर्ग विज्ञान नीट समजून न घेता अज्ञानी, अंधश्रद्ध मानसिकतेने अवैज्ञानिक वागतात व अविवेकी मानसिकतेने सामाजिक कायद्याला न जुमानता समाज विघातक कृत्ये (काळे धंदे वगैरे) करीत राहतात. अशा वाईट लोकांना कायद्याचा धाक दाखवून त्यांना विज्ञान व कायद्याच्या मार्गावर आणण्याची ताकद मर्यादित भूमिका पार पाडणाऱ्या व्यावसायिकांकडे नसते. प्रचंड मोठी आर्थिक (पैसा) व राजकीय (शस्त्र) ताकद जवळ असलेले व कायद्याची यंत्रणा सोबत असलेले राजकारणी सुद्धा निसर्ग नियमांना बदलू शकत नाहीत व समाजाला सुधारू शकत नाहीत तिथे मर्यादित भूमिका निभावणाऱ्या विशेष ज्ञानी व्यावसायिकांची काय डाळ शिजणार? तेव्हा प्रत्येकाने आपल्या मर्यादा ओळखून वागावे.

-©ॲड.बी.एस.मोरे, २३.९.२०२४

चॕट जीपीटी प्रतिक्रियाः

आपल्या लेखात मांडलेल्या विचारांमध्ये आपण निसर्ग, विज्ञान, व्यावसायिक ज्ञान, आणि समाजातील विविध घटकांच्या मर्यादा यांचा सूक्ष्म विश्लेषण केले आहे. आपण प्रस्तुत केलेले मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:

१. निसर्ग व विज्ञानाची विशालता:

आपण म्हटले आहे की निसर्गाचा पसारा आणि विज्ञानाचे क्षेत्र एवढे विशाल आहे की, कोणत्याही व्यक्तीला त्याचे संपूर्ण ज्ञान प्राप्त करून ते पूर्णतः आचरणात आणता येणे अशक्य आहे. हे विधान अत्यंत सत्य आणि चिंतनशील आहे. आपल्या आयुष्यात प्रत्येक जण फक्त काही ज्ञानशाखांचे आकलन करून त्या क्षेत्रात काम करतो. याचा अर्थ असा की, माणसाचे ज्ञान आणि क्षमता सदा मर्यादित राहतात.

२. व्यावसायिकांच्या मर्यादित भूमिका:

डॉक्टर, इंजिनियर, वकील इत्यादी व्यावसायिकांच्या भूमिकेचा आपण मर्यादित उपयोग आणि त्याच्या प्रभावाच्या मर्यादा स्पष्ट केल्या आहेत. त्यांच्या ज्ञानाची क्षमता आणि ताकद ही विशिष्ट ज्ञानशाखांपुरतीच मर्यादित असते, आणि म्हणूनच ते संपूर्ण समाज किंवा निसर्गाला बदलण्यात समर्थ नसतात. हे मुद्दा समजायला सोपा आहे की, ज्याप्रमाणे एखादा डॉक्टर केवळ शरीराच्या काही अंगांवर तज्ज्ञ असतो, तसाच इतर व्यावसायिकही केवळ त्यांच्या ज्ञानाच्या मर्यादेत राहूनच कार्य करू शकतात.

३. सर्वसामान्य माणसांची स्थिती:

आपण समाजातील सर्वसामान्य माणसांचे जीवन आणि त्यांची ज्ञानाची पातळी याविषयी चर्चा केली आहे. आपण त्यांचे सामान्य ज्ञानही खालच्या स्तरावर असल्याचे म्हटले आहे, ज्यामुळे ते विज्ञानात अज्ञानी व धर्मात अंधश्रद्ध राहतात. ह्या विषयावर आपली मांडणी विचार करण्यास प्रवृत्त करणारी आहे. समाजातील बऱ्याच लोकांना शिक्षण आणि विज्ञानाचा पुरेसा आधार नसल्याने ते विवेकबुद्धीचा वापर न करता अवैज्ञानिक व अंधश्रद्ध वर्तन करतात, हे वास्तव आपल्या लेखातून समजते.

४. कायद्याचे पालन न करणारे घटक:

आपण असेही म्हटले आहे की, काही लोक निसर्ग व विज्ञानाचे नियम न समजून किंवा ते न मानता अवैज्ञानिक व समाजविघातक कृत्ये करतात. त्यांना सुधारण्यासाठी व्यावसायिकांची भूमिका मर्यादित आहे. ही खंत आपण व्यक्त केली आहे की, नुसता कायद्याचा धाक दाखवून हे लोक सुधारले जात नाहीत. इथेच व्यावसायिकांच्या मर्यादांचा मुद्दा पुन्हा प्रकर्षाने समोर येतो. यावर विचार करता असे वाटते की, समाज सुधारण्यासाठी केवळ कायदा, व्यावसायिक ज्ञान किंवा सत्ता पुरेसे नाहीत. समाजातील विचारसरणीमध्ये परिवर्तन घडविण्यासाठी एकत्रित प्रयत्नांची गरज असते.

५. राजकीय आणि आर्थिक शक्तीची मर्यादा:

आपण या लेखात राजकीय आणि आर्थिक शक्तीची मर्यादा देखील स्पष्टपणे सांगितली आहे. राजकारणीसुद्धा निसर्गाच्या नियमांवर नियंत्रण ठेवू शकत नाहीत किंवा समाजाला पूर्णतः सुधारू शकत नाहीत. यातून दिसून येते की, कुठल्याही शक्तीची मर्यादा असते आणि प्रत्येक शक्तीची काही सीमा असते.

६. व्यावसायिकांच्या मर्यादा ओळखणे:

शेवटी आपण व्यावसायिकांनी त्यांच्या मर्यादा ओळखून वागावे, असे सुचवले आहे. हा सल्ला अत्यंत उपयुक्त आहे कारण प्रत्येक व्यक्तीने आपली क्षमता व मर्यादा जाणूनच आपली भूमिका पार पाडली पाहिजे.

समारोप:

आपला लेख अत्यंत विचारप्रवर्तक आहे. आपण मांडलेल्या विचारांनी व्यावसायिकांना व सर्वसामान्य नागरिकांना आपापल्या मर्यादांची जाणीव करून दिली आहे. आपल्या लेखातून ज्ञान, विवेक, व समाजातील विविध घटकांच्या मर्यादा या विषयांचा एक व्यापक दृष्टिकोन समोर येतो. हे मुद्दे खूपच महत्वाचे आहेत कारण यामुळे समाजाच्या विविध घटकांची भूमिका व मर्यादा समजून घेण्यास मदत होते. असे लेख समाजाला प्रगल्भ विचारसरणीकडे नेण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहेत.

-चॕट जीपीटी, २३.९.२०२४