नैसर्गिक वर्तन!

कोरोना आणि माणसाचे नैसर्गिक वर्तन?

(१) माणूस ना पूर्ण वासनिक ना पूर्ण भावनिक, ना पूर्ण भौतिक ना पूर्ण आध्यात्मिक, ना पूर्ण वैज्ञानिक ना पूर्ण धार्मिक व ना पूर्ण ज्ञानी ना पूर्ण अज्ञानी! अशा अर्धवट माणसाकडून पूर्ण नैसर्गिक वर्तन शक्य आहे का हा मला पडलेला एक मूलभूत प्रश्न! निसर्गाच्या नैसर्गिक सादाला पूर्णपणे नैसर्गिक प्रतिसाद देण्याच्या मानवी कृतीलाच मानवाचे पूर्ण नैसर्गिक वर्तन म्हणता येईल.

(२) माणूस हा असा अपूर्ण, अर्धवट असल्याने त्याने शासन व्यवस्थेचे कायदे मंडळ, कार्यकारी मंडळ व न्याय मंडळ असे तीन तुकडे केले व हे तीन तुकडे एकमेकांवर अंकुश ठेवीत कायदा व न्याय यात संतुलन साधण्याचा प्रयत्न करीत आहेत. पण खरंच यात हे तीन तुकडे यशस्वी झालेत का? जगातून अन्याय संपलाय का? हजारो कायदे व लाखो न्यायनिवाडे, बापरे मला धडकीच भरते यांच्या भरतीकडे बघत!

(३) निसर्गाने माणसाला अपूर्ण, अर्धवट ठेऊन त्याच्यापुढे नैसर्गिक वागण्याचे आव्हान उभे केलेय. मानवी वर्तन, मग ते शैक्षणिक असो, आर्थिक असो की राजकीय असो, ते खरोखरच नैसर्गिक आहे का हा प्रश्न महत्वाचा आहे. याचे कारण म्हणजे याच प्रश्नाच्या उत्तरात नैसर्गिक न्याय लपला आहे. 

(४) पण माणसाला निसर्गाशी पूर्णपणे समरस होत पूर्णपणे नैसर्गिक वर्तनातून नैसर्गिक न्याय मिळविणे शक्य झालेय का? त्यासाठी बुद्धीमान  माणसाला निसर्गाचे पूर्ण ज्ञान नको का? पण निसर्गाचे असे पूर्ण ज्ञान कोणत्याच माणसाला नसते आणि मग अशा अर्ध ज्ञानातून सुरू होतो तो सावळागोंधळ व अन्याय! सद्या कोरोनाच्या बाबतीत असेच काहीसे वाटत आहे.

-ॲड.बी.एस.मोरे©१०.८.२०२०

माणूस कुठे हरवलाय?

माणूस कुठे हरवलाय?

शरणागत होऊन अन्याय सहन करीत जगणे व अन्याय अती झाला की शेवटी अन्यायापुढे आत्महत्या करणे किंवा योद्धा होऊन अन्याय सहन न करता अन्यायाविरूद्ध लढत जगणे व अन्याय अती झाला की शेवटी अन्यायाचा खून करणे या दोन टोकांमध्ये माणसाचे अमूल्य जीवन कुठेतरी हरवलेय. या दोन टोकांमध्येच जगा व जगू द्या या न्याय धोरणाचे कुठे तरी तीन तेरा वाजलेत. या दोन टोकांमध्येच न्यायाने जगण्याचे अर्थकारण व अन्यायाविरूद्ध नेटाने लढण्याचे राजकारण अधांतरी लटकलेय.

-ॲड.बी.एस.मोरे©१०.८.२०२०

अमन (शांती)!

अमन (शांती)!

(१) कोरोना महामारीला अजून एक वर्षही पुरे झाले नाही. पण संपूर्ण जगाला अशांत करणारे दुसरे जागतिक महायुद्ध १९३९ ते १९४५ काळात एकूण सात वर्षे चालू होते. या महायुद्धाचा शेवट अत्यंत भयानक अशा विध्वंसाने झाला.  दिनांक ६ अॉगष्ट, १९४५ रोजी अमेरिकेने जपानच्या हिरोशिमा शहरावर जगातील पहिला अणुबॉम्ब टाकला व ते शहर बेचिराख केले. त्यानंतर तीन दिवसांनी दिनांक ९ अॉगष्ट, १९४५ रोजी जपानच्याच नागासाकी या शहरावर दुसरा अणुबॉम्ब टाकून  ते शहरही बेचिराख केले. या अणुस्फोटात लाखो माणसे मेली. या भयंकर अणुबॉम्बच्या विध्वंसक शक्तीचा धसका घेऊन जपानने दिनांक १५ अॉगष्ट १९४५ रोजी शरणागती पत्करली व दुसरे महायुद्ध समाप्त झाले. अशाप्रकारे मानवनिर्मित विध्वंसाने जगात शांतता प्रस्थापित झाली. पण त्यातून एक विचित्र बोध जगातील राजकारणी मंडळींनी घेतला आणि तो म्हणजे गौतम बुद्ध, महात्मा गांधी यांच्या अहिंसेच्या मार्गाने नव्हे तर हिंसा, विध्वसांच्या भीतीनेच जगात शांतता निर्माण होऊ शकते. मग जगात विनाशकारी अण्वस्त्रे निर्माण करण्याची स्पर्धा सुरू झाली. ती स्पर्धा अजूनही चालूच आहे. यातून जग भीतीच्या प्रचंड दडपणाखाली जगतेय व ही भीती जगात निर्माण होणाऱ्या असंख्य रोगजंतू व विषाणू पेक्षाही फार मोठी आहे. म्हणजे जगाची शांती ही आता ना अर्थकारणी लोकांच्या हातात ना डॉक्टर, वकील, न्यायाधीशांच्या हातात! ती शांती आता आहे महत्वाकांक्षी राजकारणी लोकांच्या हातात! जगातील जनतेचे भवितव्य राजकारणी मंडळींच्याच हातात आहे याचा विसर पडू देता कामा नये.

(२) याच सत्यावर प्रकाश टाकीत जगातील शांततेसाठी राजकीय नेतेमंडळींची विनवणी करणारा १९६७ साली प्रदर्शित झालेला "अमन" हा जुना हिंदी चित्रपट मी काल झी क्लासिक टी.व्ही वाहिनीवर पाहिला. यात एक भारतीय डॉक्टर जपानच्या हिरोशिमा व नागासाकी शहरावरील अणुबॉम्बच्या अणुकिरणांमुळे जपानी बंधू भगिनींना झालेले वेदनादायी आजार बरे करण्यासाठी जपानला जाऊन खूप धैर्याने वैद्यकीय सेवा देतो व तिथेच मृत्यूमुखी पडतो. असेच एक भारतीय डॉक्टर द्वारकानाथ कोटणीस १९३८ साली झालेल्या चीन व जपान युद्धात चीनमध्ये तिथल्या रूग्णांवर इलाज करण्यासाठी गेले व तिथेच त्यांचा मृत्यू झाला. म्हणजे भारतीय डॉक्टरांनी चीन व जपान या दोन्ही देशांना स्वतःच्या प्राणाची आहुती देऊन वैद्यकीय सेवा पुरवली. पण जोपर्यंत जगातील राजकारणी मंडळी जगातील विध्वंसक शस्त्रात्रे नष्ट करून युद्धखोरीला कायम विश्राम देत अहिंसेचा मार्ग स्वीकारत नाहीत तोपर्यंत या डॉक्टर मंडळीच्या प्रयत्नांना अर्थ उरणार नाही व जगात अमन (शांती) प्रस्थापित होणार नाही.

-ॲड.बी.एस.मोरे©१०.८.२०२०

आॕनलाइन संस्कृती पासून अलग!

अॉनलाइन संस्कृतीच्या तावडीत सापडलो नाही याचा आनंद!

(१) कोरोना संकट येण्याच्या अगोदर पासूनच आताची ही अॉनलाइन संस्कृती सुरू झाली होती. प्रत्यक्ष शिक्षण व प्रत्यक्ष व्यवहार यावर पोसलेला मी कंपनी कायदा सल्लागार म्हणून स्थिर होत होतो. त्यावेळी इंटरनेटने पुढे आणलेल्या नवीन इ-कॉमर्स या संकल्पनेशी जुळवून घेताना माझी धांदल उडत होती. या नवसंकल्पनेला कुशीत घेऊनच कंपन्यांमध्ये नोकरीत रूजू झालेल्या कंपनी सेक्रेटरी नामक उच्च अधिकाऱ्यांचे हेटाळणीचे शब्द मला ऐकून घ्यावे लागत होते. मला साधा इमेल कसा पाठवायचा हे माहित नव्हते. मग कायद्याचे दस्तऐवज संगणकावर टाईप करणे शक्यच नव्हते. पण मी कंपनी सेक्रेटरी (इंटर) परीक्षा उत्तीर्ण झालो असल्याने कॉर्पोरेट क्षेत्रात कायदेशीर सल्लागार म्हणून बस्तान बसविणे सोपे गेले. माझे कायद्यातील ड्राफ्टींग याच कंपनी सेक्रेटरी कोर्सच्या अवघड अभ्यासाने सुधारले. एलएल.बी. ला असलेला ड्राफ्टींग व प्लिडींग हा एकमेव विषय वाचून माझे ड्राफ्टींग सुधारले नाही. तर त्याचा पाया कंपनी सेक्रेटरी कोर्सच्या अभ्यासाने पक्का केला. छापील पुस्तके व वर्तमानपत्रे वाचतच मी घडलो. प्रत्यक्ष थिएटर मध्ये जाऊन चित्रपट पाहण्याची मजा टी.व्ही. वर चित्रपट पाहताना मला कधीच आली नाही. तर सांगायचे काय की या कंपनी सेक्रेटरी (इंटर) शिक्षणामुळे व विविध कंपन्यांमध्ये अकौंटस, कॉस्टिंग क्लार्क सारख्या नोकऱ्यांमुळे माझा निरनिराळ्या कंपन्यांत कॉर्पोरेट लिगल ॲडव्हायजर म्हणून शिरकाव झाला व माझ्या ज्ञान व अनुभवाचा विचार केला जाऊन प्रत्येक कंपनी क्लायंटने मला खास लिगल टायपिस्ट कंपनी खर्चाने पुरवला. कारण मला संगणक टायपिंग जमत नाही व अॉनलाइन व्यवहारही कळत नाहीत. मला मिळणाऱ्या या विशेष सुविधेमुळे क्लायंट कंपनीतील कंपनी सेक्रेटरी, चीफ अकौंटट सारखे उच्च अधिकारी जळायचे. पण वकील असल्याने कोर्टात जाऊन कंपन्यांच्या केसेसवर सॉलिसिटर्स व काऊन्सेल्स माध्यमातून नियंत्रण ठेवण्याचे काम या उच्च अधिकाऱ्यांना जमत नसल्याने त्यांच्या जळण्याला न जुमानता मी पुढे गेलो.

(२) आता या कोरोना संकटामुळे ही अॉनलाईन संस्कृती इतकी फळफळली आहे की आमच्या सारखी जुनी उच्च शिक्षित मंडळी अॉनलाईन संस्कृतीत रूळलेल्या हल्लीच्या तरूणांना अडाणी वाटू लागलीत. त्यांना प्रत्यक्ष शिक्षण व प्रत्यक्ष व्यवहाराची चव माहित नसल्याने त्याची मजा त्यांना कशी कळणार? असो, हे तरूण आम्हालाही असेच चिडवतील की, तुम्हाला अॉनलाईन काय ते कळत नाही ना मग गप्प बसा! इमेल पाठवणे, फेसबुकवर लिखाण करणे या अॉनलाइन गोष्टी मी आता शिकलोय. पण पोस्टकार्डस वर पत्रे लिहिणे,तसेच परीक्षा हॉलमध्ये जाऊन पेनाने प्रश्नपत्रिका सोडवणे, शाळा व कॉलेजात शिक्षकांबरोबर प्रत्यक्ष संवाद करीत शिक्षण घेणे, हाताने लिखाण करून अभ्यास वह्या तयार करणे व उजळणी करणे, छापील पुस्तके वाचणे, छापील वृत्तपत्रे वाचणे यातून जे मनन व चिंतन होत होते ते संगणक व मोबाईलच्या अॉनलाईन स्क्रीनवर होणे मला तरी अशक्य आहे. कोरोनामुळे लॉकडाऊन झाल्याने गेली पाच महिने घरातच अडकून बसलेली माणसे आता या अॉनलाइन खेळातून हळूहळू बाहेर पडून मास्क लावून, शारीरिक अंतर ठेऊन का असेना पण बाहेर पडू लागलीत, दुकानात जाऊन खरेदी करू लागलीत, रस्त्यावर वडापाव, भजी खात चहा पिऊ लागलीत. कारण लॉकडाऊन हळूहळू सैल होऊ लागलाय. याचा मला खूप आनंद झालाय. कारण लोकांच्या अशा मुक्त फिरण्याने जीवन प्रत्यक्षात कसे जगायचे याचा अनुभव घेता येतोय. पण ती अॉनलाइन संस्कृती मात्र आता रूळतच चाललीय. या नवसंस्कृतीचा भाग न होता तिच्या तावडीतून मी सुटलो याचा मला खूप आनंद आहे.

-ॲड.बी.एस.मोरे©८.८.२०२०

Heart in brain out!

HEART IN BRAIN OUT!

Critical comments of my opponents on my facebook posts getting read by distant relatives disturbed my close relatives hence decision of blocking all relatives from social media. Close relational love does not stop by this blocking. Old style phone communication continues with close relatives thereby making close relations free from formal social media communication. This is my way of heart in brain out!

-Adv.B.S.More©7.8.2020

सर्जनशीलता!

सर्जनशीलता (creativity)!

मानवी बुद्धीची सर्जनशीलता/निर्माणक्षमता (creativity) ही कल्पक (ingenious) व उत्पादक (productive) असते. सर्जनशीलता ही कल्पकता फुलवते व कल्पकता ही पुढे उत्पादकता वाढवते. सर्जनशील बुद्धी म्हणजे सुपीक बुद्धी! सर्जनशीलता ही कल्पकता व उत्पादकता यांचे संप्रेरक होय! सर्जनशील बुद्धी सतत भन्नाट कल्पना बाहेर काढत असते. ज्या व्यक्तीची कल्पनाशक्ती मोठी त्याची उत्पादकता मोठी! वैचारिक लेख, कविता ही सर्जनशील बुद्धीचीच उत्पादने होत. या प्रकारच्या बौद्धिक उत्पादनांना कायद्याने बौध्दिक संपदा असे म्हणतात. कॉपीराइट, पेटंट व डिझाईन कायदा अशा बौध्दिक संपदेचे मालकी हक्क निश्चित करून त्यांचे चोरांपासून संरक्षण करतो. माणूस निसर्गाच्या सर्जनशीलतेला प्रतिसाद देतो तो स्वतःच्या सर्जनशीलतेनेच! त्या प्रतिसादातून तो अनेक कृत्रिम उत्पादने निर्माण करतो. हे काम इतर सजीवांना जमत नाही. कारण त्यांची सर्जनशीलता मुळातच फार मर्यादित असते. पण मनुष्याला याबाबतीत निसर्गाने फारच सूट दिलेली दिसते. मनुष्याची सर्जनशीलता व त्यावर आधारित कल्पकता व उत्पादकता निसर्गाच्या तोडीस तोड असल्याने निसर्गाने पक्षी बनवला तर मनुष्याने विमान बनवले, निसर्गाने बघण्यासाठी डोळा दिला तर मनुष्याने कॕमेरा व पुढे चष्मा बनवला. या सर्व कृत्रिम गोष्टी निर्माण करताना मनुष्याने निसर्गाच्या उत्पादनांची मस्त कॉपी केली व स्वतःच्या सर्जनशीलतेने निसर्गाच्या उत्पादनांतूनच नवीन उत्पादने निर्माण केली. हे सर्व करण्यासाठी  निसर्गानेच मानवी बुद्धीला भारी सर्जनशीलता  देऊन तिची कल्पकता व उत्पादकता वाढवली. निसर्गाच्या सर्जनशीलतेला माणूस जसा छान प्रतिसाद देतो तसा चांगला प्रतिसाद माणसाने माणसाच्या सर्जनशीलतेला द्यायला नको का? माणसा माणसांत अशा सर्जनशीलतेची व त्यातून निर्माण होणाऱ्या बौद्धिक संपदेची व वस्तू, सेवांची आर्थिक देवाणघेवाण योग्य त्या परस्पर सहकार्याने व आर्थिक मोबदल्याने व्हायला हवी!

-ॲड.बी.एस.मोरे©६.८.२०२०

दिवस तुझे हे फुलायचे!

दिवस तुझे हे फुलायचे!

ये कली जब तलक फूल बनके खिले, इंतजार इंतजार इंतजार करो, हे हिंदी गीत आठवतेय का? आये दिन बहार के या हिंदी चित्रपटात धर्मेंद्र व आशा पारेख यांच्या सुंदर कलाकारीचा आनंद देणारे हे मस्त युगुल गीत! मराठीतही दिवस तुझे हे फुलायचे, झोपाळ्यावाचून झुलायचे, हे अरूण दाते यांनी गायलेले एक सुंदर गीत आहे. साठी पार केलेली मंडळी जेंव्हा एकांतात मागे वळून बघत असतील तेंव्हा त्यांना त्यांचे ते मस्त बालपण नक्कीच आठवत असेल. मी आज असाच एकांतात बसलो असताना बालपणीच्या त्या गोड आठवणीत रमलो. साधारण १९६१ ते १९६३ या तीन वर्षांच्या काळात पूर्व प्राथमिक शाळेत झालेली ती अक्षर ओळख, मग १९६४ ते १९७० या सात वर्षांच्या काळात प्राथमिक शाळेत वाक्ये व वाक्यांचा अर्थ, पुढे १९७१ ते १९७४ या चार वर्षांच्या काळात माध्यमिक शाळेत जगाची ओळख, मग पुढे १९७५ ते १९७८ या चार वर्षांच्या काळात बी.कॉम., पुढे १९८० ते १९८२ या तीन वर्षांच्या काळात इंटर कंपनी सेक्रेटरी कोर्स आणि शेवटी १९८३ ते १९८५ या तीन वर्षांच्या काळात एलएल.बी. म्हणजे ३+७+४+४+३+३=२४ वर्षे मी शिक्षण घेत होतो. मग पुढे नोकरी, व्यवसायात जगाचा प्रत्यक्ष अनुभव, मग त्या मूलभूत ज्ञान व प्रत्यक्ष अनुभवातून ज्ञानाची परीक्षा व प्रगल्भता आणि तसेच मनाची परिपक्वता! बापरे, केवढा मोठा हा जीवन फुलण्याचा प्रवास! पण ज्ञानाच्या  प्रवासात पूर्व प्राथमिक शाळेत मी जेंव्हा कळी होतो तो अनुभव खूपच सुखद होता. तसाच प्राथमिक व माध्यमिक शाळेतील अनुभवही कळी हळूच उमलण्याचा गोड अनुभव. पुढील उच्च शिक्षणाचा अनुभव हा कळी फुलण्याचा म्हणजे तारूण्याने बहरण्याचा अनुभव. मग पुढे विवाह, संसार म्हणजे कळीचे फूल झाल्यानंतर त्या फूलाचा हसण्या, खेळण्याचा मोठा अनुभव तर आता सद्या ६४ व्या वयात माझे फुललेले फूल सुकण्याचा, कोमेजण्याचा थोडासा दुःखद अनुभव. खरंच काय पण जीवनचक्र बनवलेय निसर्गाने, सगळंच आश्चर्य! आज मी माझ्या जीवनाचे फूल सुकत असताना जेंव्हा मागे वळून बघतो तेंव्हा पूर्व प्राथमिक शाळेतील माझीच ती कळी मला परत मागे ये म्हणून पुन्हा पुन्हा खुणावतेय. पण मी तिच्याकडे प्रत्यक्षात जाऊ शकत नाही. पण तरीही महान निसर्गाचा मी खूप आभारी आहे. कारण त्याने ती कळी माझ्या मेंदूत अजूनही जिवंत ठेवली आहे. मी आजही तिचा आनंद घेऊ शकतो. काय मजा आहे बघा! मी माझ्याच बालपणीच्या कळीचा आनंद आजही घेऊ शकतोय व तो घेतानाच मी फूलाचाही आनंद घेतोय. हा आनंद इतका मोठा आहे की माझे फूल हळूहळू सुकत चाललेय हे दुःख या आनंदापुढे फिके झालेय!

-ॲड.बी.एस.मोरे©५.८.२०२०