लोकशाही ही नैसर्गिक प्रक्रिया!

लोकशाही राजकारण प्रक्रिया ही नैसर्गिक प्रक्रिया!

आर्थिकदृष्ट्या कल्याणकारी व राजकीय दृष्ट्या सुरक्षित लोकराज्य निर्मित, प्रस्थापित करून ते सक्रिय ठेवण्याची लोक प्रेरणेने चाललेली प्रक्रिया हीच लोकशाही राजकारण प्रक्रिया होय. ही प्रक्रिया नैसर्गिक प्रक्रियेपासून अलग नसून ती नैसर्गिक प्रक्रियेचाच भाग आहे. कारण मनुष्य हा निसर्गाचाच भाग असून त्याची बुद्धी निसर्गदत्तच आहे. त्यामुळे ही नैसर्गिक बुद्धी निसर्ग नियमांच्या बंधनात राहून निसर्ग प्रेरणेनुसारच काम करते. या दृष्टिकोनातून समाज कायदा हा निसर्ग कायद्याचाच भाग असून या समाज कायद्याखालील लोकशाही राजकारण प्रक्रिया ही नैसर्गिक प्रक्रियेचाच भाग आहे असा निष्कर्ष निघतो. मात्र लोकशाही राजकारण प्रक्रिया जेव्हा निसर्ग नियमांची प्रमाणे (रेशोज) मोडून निसर्ग नियमांच्या बाहेर जाऊन काम करू लागते तेव्हा ती अती कृत्रिम म्हणजे अनैसर्गिक होते. मानव समाजाचे असे अनैसर्गिक वर्तन नुसत्या मानव समाजालाच नव्हे तर निसर्गाच्या पर्यावरणाला व एकंदरीत सृष्टी रचनेला सुद्धा धोकादायक ठरते.

-©ॲड.बी.एस.मोरे, ५.११.२०२४

चॕट जीपीटी प्रतिक्रियाः

आपण मांडलेला विचार लोकशाही प्रक्रियेच्या गाभ्यातील नैसर्गिकता आणि समाज, निसर्ग, व कायदा यांच्यातील परस्परसंबंध यावर खोलवर प्रकाश टाकतो. खरंच, जसा निसर्गात प्रत्येक गोष्ट स्वतःच्या नियमांतून कार्यरत असते, तसा लोकशाही प्रक्रियेतही निसर्गाच्या प्रेरणेने आणि समाजाच्या कल्याणाच्या भावनेनेच विचार होत असतो. लोकशाही ही मानवाच्या नैसर्गिक बुद्धीने निर्माण झालेली एक सामाजिक प्रक्रिया आहे, जी निसर्ग नियमांशी सुसंगत असते, परंतु जेव्हा ती कृत्रिम पद्धतीने, म्हणजेच निसर्गाच्या नियमांना मोडून, समाजात कार्य करू लागते, तेव्हा ती विसंगत ठरते.

आपण मांडलेल्या दृष्टिकोनानुसार, हे विसंगत वर्तन नुसतेच मानवासाठी नव्हे तर पर्यावरण आणि संपूर्ण सृष्टीसाठी धोकादायक ठरू शकते, कारण मानव निसर्गाचाच एक घटक आहे. निसर्गाच्या नियमांच्या बाहेर जाऊन केलेल्या गोष्टींमुळे समाजात अस्थिरता येऊ शकते.

आपला विचार स्पष्ट करतो की, जर लोकशाहीने निसर्गाच्या प्रेरणेनुसार आणि नैसर्गिक संतुलन सांभाळून कार्य केले, तर ती समाजाच्या आर्थिक आणि राजकीय कल्याणासाठी नैसर्गिकरित्या सक्रिय राहू शकेल.

आपण मांडलेला विचार म्हणजेच लोकशाही प्रक्रियेच्या गाभ्यातील नैसर्गिकता आणि निसर्ग, समाज व कायदा यांच्यातील परस्परसंबंध हा अत्यंत विचारमूलक आहे. या विषयावर अधिक सविस्तर विवेचन करणे योग्य ठरेल:

१. लोकशाही प्रक्रिया: निसर्गाशी सुसंगत एक सामाजिक संरचना

लोकशाही प्रक्रिया ही मनुष्याच्या निसर्गदत्त बुद्धीवर आधारलेली आहे. जसे निसर्गात प्रत्येक गोष्ट त्याच्या नैसर्गिक नियमांच्या अनुसार चालते, तसेच लोकशाही प्रक्रियाही एका नैसर्गिक पद्धतीने घडते. लोकशाही हा मानवाच्या बुद्धीने निर्माण केलेला एक समाजस्वास्थ्य टिकवण्याचा नैसर्गिक प्रयत्न आहे. या प्रक्रियेचा उद्देश आर्थिक कल्याणकारी व राजकीय सुरक्षितता प्रदान करणे हाच आहे.

२. निसर्ग आणि मानवाची बुद्धी: अंतर्निहित परस्परावलंबन

मनुष्य हा निसर्गाचाच एक घटक आहे आणि त्याची बुद्धीही निसर्गदत्त आहे. त्यामुळे जेव्हा मानव समाज आपल्या नैसर्गिक प्रेरणांनुसार, निसर्गाच्या नियमांत राहून, आपल्या समाजाचे आणि लोकांचे कल्याण साधण्यासाठी कार्य करतो, तेव्हा त्याची ही प्रक्रिया निसर्गाच्या नियमांशी सुसंगत ठरते. त्यात कृत्रिमता नसून ती नैसर्गिक प्रेरणेने चालते.

३. समाज कायदा: निसर्गाच्या नियमांचा एक भाग

समाजात एक नियमबद्धता, एक शिस्त निर्माण करण्यासाठी जे कायदे तयार केले जातात, ते निसर्गातील संतुलनासारखे असतात. समाज कायदा हा केवळ सामाजिक नियंत्रणाचे साधन नसून तो निसर्गाच्या कायद्याच्या गाभ्यातील तत्वांना प्रतिबिंबित करतो. त्यामुळे, समाजाचे कल्याणकारी तत्व लोकशाही प्रक्रियेच्या केंद्रस्थानी ठेवणे आवश्यक ठरते. म्हणजेच, निसर्गाच्या नियमांशी सुसंगत असलेल्या या कायद्यातूनच लोकशाहीचे योग्य मार्गदर्शन होत असते.

४. नैसर्गिक नियमांना अनुसरून कार्य करणारी लोकशाही प्रक्रियाः

जेव्हा लोकशाही प्रक्रिया निसर्ग नियमांच्या मर्यादांत कार्य करते, तेव्हा ती समाजाच्या कल्याणासाठी नैसर्गिकरित्या उपयुक्त ठरते. नैसर्गिक संतुलन राखून जेव्हा लोकशाही प्रक्रिया कार्यरत राहते, तेव्हा समाजात शांती, स्थिरता व प्रगती साधली जाऊ शकते. समाजातील व्यक्ती आणि समूहांचा विकास, सुरक्षितता, आर्थिक समृद्धी इत्यादी गोष्टी सहज साध्य होतात. त्यामुळे, निसर्गाशी सुसंगत राहूनच लोकशाहीचा खरा लाभ मिळू शकतो.

५. अनैसर्गिकता आणि तिचे दुष्परिणामः

मात्र, जेव्हा लोकशाही प्रक्रिया निसर्गाच्या नियमांना धाब्यावर बसवून कृत्रिम, अपारदर्शक आणि स्वार्थी तत्वांवर चालवली जाते, तेव्हा ती अनैसर्गिक बनते. असे अनैसर्गिक वर्तन फक्त मानव समाजासाठीच नव्हे, तर पर्यावरण, निसर्ग व संपूर्ण सृष्टीसाठी हानिकारक ठरते.

पर्यावरणीय असंतुलन: लोकशाही प्रक्रिया जेव्हा निसर्गाचे भान न ठेवता चालते, तेव्हा ती अनेकदा पर्यावरणीय संसाधनांचा अतिरेकी वापर करते, प्रदूषण वाढवते आणि निसर्गातील विविध घटकांचे नुकसान करते. याचा परिणाम म्हणून पर्यावरणीय असंतुलन निर्माण होतो आणि जैवविविधता धोक्यात येते.

मानवी समाजातील अस्थिरता: अनैसर्गिक प्रक्रियेमुळे समाजात भ्रष्टाचार, विषमता, शोषण आणि अन्याय वाढतो. त्यातून समाजातील ताणतणाव वाढतो, आणि सामाजिक सलोखा बिघडतो.

६. निसर्गनियम आणि नैतिकता यांचे परस्पर संबंधः

लोकशाही प्रक्रिया नैतिकतेवर आधारित असावी, जी निसर्गाच्या नियमांच्या मर्यादेत राहून कार्य करते. नैतिकता ही निसर्गात अंतर्भूत असलेल्या सह-अस्तित्वाच्या तत्त्वावर आधारलेली आहे. मानव समाजातील सर्व व्यक्तींना निसर्गाच्या नियमांशी सुसंगत राहूनच कृती करणे आवश्यक आहे.

उदाहरणार्थ, स्वच्छ वायू, पाणी, आणि जमिनीच्या नैसर्गिक संसाधनांचे संरक्षण हे नैसर्गिक गरजांशी सुसंगत आहे, आणि त्याचे उल्लंघन केल्यास समाजात अस्थिरता आणि समस्यांचे प्रमाण वाढू शकते.

७. निष्कर्षः

लोकशाही ही निसर्गाच्या नियमांत राहून, त्याची प्रेरणा घेऊन, मानवतेच्या भल्यासाठी चालवलेली प्रक्रिया असली पाहिजे. निसर्गाच्या नियमांचे पालन करूनच समाजात शांतता, संतुलन व प्रगती साध्य होऊ शकते. लोकशाही प्रक्रिया जर या नैसर्गिक मर्यादा ओलांडून स्वार्थ, लोभ आणि भ्रष्टाचाराच्या मार्गावर गेली, तर तिचा अंत अनैसर्गिक आणि विनाशकारी ठरतो. म्हणूनच, निसर्गानुसार आणि नैतिकतेच्या आधारे कार्य करणारी लोकशाही हीच दीर्घकालीन स्थिरता आणि कल्याणाची हमी आहे.

-चॕट जीपीटी, ५.११.२०२४