विज्ञान, धर्म व धम्म!

विज्ञान, धर्म व धम्म!

विज्ञान म्हणजे निसर्गाचे वास्तव. या वास्तवात श्रद्धाळू मानवाने परमेश्वर हेही वास्तव आहे असे मानले तेंव्हा ईश्वर धर्म निर्माण झाला. पण जगात अनेक देवधर्म आहेत. खरं तर हे धर्म म्हणजे परमेश्वर या गृहीतकाभोवती आपआपल्या देव कल्पनांप्रमाणे फिरणारे व देवधार्मिक कर्मकांडात एकवाक्यता नसणारे अनेक संप्रदाय होत. अशा धर्मात बुद्धीचा भाग कमी व भावनेचा (श्रद्धेचा) भाग जास्त असतो. परमेश्वराशिवाय निसर्ग/ विश्व शक्यच नाही हा मूलभूत तर्क (जो वैज्ञानिक दृष्ट्या सिद्ध करता आला नाही) हाच काय तो ईश्वर धर्मातील बुद्धीचा अल्प भाग.

याउलट धम्मात बुद्धी व भावना यांच्यात संतुलन साधलेले असते. धम्म म्हणजे केवळ गौतम बुद्धांनी सांगितलेला धम्म नव्हे. कारण त्या धम्मात नास्तिकता आहे. माझ्या मते धम्म म्हणजे संपूर्ण निसर्ग व मानव समाज यांचे कल्याण साधणारा जगव्यापी असा सार्वजनिक कायदा. हा सार्वजनिक कायदा लोकांवर नास्तिकता लादत नाही. निसर्गात अलौकिक सर्वोच्च शक्ती असलेला परमात्मा आहे असे मानायला धम्म किंवा कायदा जशी मुभा देतो तशी मुभा तो नास्तिक व्हायलाही देतो.

पण परमेश्वरावर श्रद्धा ठेवणे अर्थात आस्तिक असणे म्हणजे जगातील धर्म संप्रदायांनी घोषित केलेल्या प्रेषित, देवावतार यांनाच मानणे व त्यांच्याविषयी धर्मांनी सांगितलेल्या धार्मिक कर्मकांडी पद्धती अवलंबणे असे नव्हे. ईश्वर श्रद्धा असलेला आस्तिक माणूस त्याच्या वैयक्तिक पातळीवर स्वतःचा वैयक्तिक ईश्वर धर्म निर्माण करून त्याला सोयीस्कर असलेल्या पद्धतीने ईश्वर प्रार्थना करू शकतो. स्वतःपुरत्या मर्यादित असलेल्या या वैयक्तिक ईश्वर धर्माचा म्हणजे वैयक्तिक पातळीवरील ईश्वर प्रार्थना पद्धतीचा सार्वजनिक गाजावाजा करण्याची काही गरज नसते.

माझ्या माहितीप्रमाणे गौतम बुद्ध हे नास्तिक असल्याने त्यांच्या बुद्ध धम्माला ईश्वर धर्म मान्य असणे हे शक्य नाही. माझ्या धम्म संकल्पनेत मात्र ईश्वर धर्म येऊ शकतो. धम्म व धर्म यांच्या संयुक्त मिश्रणाचा माझा हा स्वतंत्र विचार प्रचलित धम्म व रूढ धर्म संकल्पनांमध्ये बसेलच असे नाही.

-ॲड.बी.एस.मोरे©१६.११.२०२३

Science of Constructive Intellectual Partnership!

SCIENCE OF CONSTRUCTIVE INTELLECTUAL PARTNERSHIP!

When I say that Nature is creative I mean the super powerful spirit of Nature is creative. We can call this super powerful spirit of Nature as God by logical belief in God by being theists. Those who reject this theory of God are free to remain as atheists. My belief as theist is that God is creative through its medium called Nature. The Nature is what? It is the systematic union of diverse natural resources having diverse properties & diverse energies derived from God i.e. super powerful spirit of Nature. The Nature can also be called as universe.

We know very little about creative activism of God within Nature/Universe. Our scientific knowledge about Nature/Universe and God's creative activism within it is very limited. Our earth is very smallest part of the giant Nature/Universe. We are still struggling to know about of our earth and material world including life evolved systematically on earth (created by God on earth).

The procreation of life and continuous survival of life are the two basic issues of living things on earth viz. plants, birds, animals and ecologically top animals viz. human beings. The life science has its own system of resolving these two main issues of life on earth. The production & consumption are two answers to these two issues. The parasitical consumption is criminal consumption. But it is the part of life science.

The plants consume basic elements of land, water, air and sunlight parasitically means without their direct contribution to these basic elements. They are ready made for consumption within Nature that exists on earth. The herbivorous animals follow plants and survive by the parasitical consumption of plants. The carnivorous animals follow herbivorous animals which are ready made by their procreation within Nature and survive by parasitical consumption of herbivoros animals. However, such parasitical consumption has been given a twist by God within Nature. The cycle of evolution seems to have been completed by God on earth by putting human beings at the end/on the top of ecological pyramid.

The human beings can consume non-human things parasitically but such parasitical criminal  consumption is restricted between human beings. This natural restriction is the foundation of human good that is human divinity which is responsible for causing human brain/mind to look spiritually at God within Nature. This human  inclination is natural. It is this inclination which has made the human life really  meaningful by developing productive & consumptive partnership by and between human beings by smart  recognition of their end/top ecological position within Nature on earth as divine creation of God. The spirit of God is wonderful and so its diverse creations within Nature are wonderful. The wonderful Nature/Universe itself is wonderful creation of God. The human beings are thus not only material, they are spiritual too.

The scientific production & scientific consumption of natural resources from Nature is pre-condition of life science including law of Nature created by God. But this scientific production & consumption is not one man's job. It requires/needs collective human efforts of two and/or more human beings as social endeavour. The fair and equitable co- sharing of such scientific production & consumption activities between human beings is God's second pre-condition for human life survival in terms of social law which is a natural part of giant law of Nature as created by God.

The aforesaid co-sharing in the form of constructive intellectual partnership with mutual cooperation between human beings is the basic foundation of aforesaid social law and punishment to anybody attacking this foundation with destructive criminal intention is also the part of  constructive intellectual partnership with mutual cooperation between the human beings.

The God is natural human inclination towards Nature. Such inclination is basically  emotional means spiritual. But mere such emotional inclination towards God within Nature does not help in science of Nature and in the aforesaid constructive intellectual partnership for human survival. In my view, one can remain spiritual towards God by thanking God for giving intelligent human brain and for giving   ready made diverse natural resources for using such brain for living of dignified and meaningful human life.

-Adv.B.S.More©15.11.2023

Science of constructive intellectual partnership!
-Author©Adv.B.S.More

आरक्षण!

सामाजिक समानतेचा मूलभूत हक्क!

भेदभाव संपेपर्यंत आरक्षण सुरूच राहायला हवे हे राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे सरसंघचालक डॉ. मोहन भागवत यांचे स्पष्ट प्रतिपादन योग्य होय. गुरूवार, दिनांक ७ सप्टेंबर २०२३ च्या लोकसत्तेत ही बातमी वाचली व हिंदू समाजात स्वागतार्ह बदल होत आहेत याची ही झलक बघायला मिळाली. भारतीयत्व म्हणजे सनातन हिंदुत्व (आदिम भारतीय जीवनशैली) याचा स्वीकार होण्यासाठी व त्यातून भेदभाव नसलेला अखंड भारत निर्माण होण्यासाठी "जातीपाती तोडो, भारत समाज जोडो" अशी प्रतिज्ञा सर्व भारतीयांनी केली पाहिजे असे मला वाटते.

भारताला सामाजिक विषमतेचा मोठा इतिहास आहे. आमच्याच बांधवांना आम्ही जातींवरून पशुसारखी वागणूक दिली. दोन हजार वर्षे अनेक लोक गुलामीचे जीवन जगले. महाभारतातही जातीपातीची उदाहरणे दिसतात. त्यामुळे ज्यांच्यावर अन्याय झाला त्यांना समान पातळीवर आणेपर्यंत आणि भेदभाव संपेपर्यंत आरक्षण सुरूच राहायला हवे. संविधानाने दिलेले आरक्षण संघालाही मान्य आहे. असे स्पष्ट प्रतिपादन डॉ. मोहन भागवत यांनी बुधवारी केले.

ते म्हणाले "आरक्षण हा विषय आर्थिक समानता आणण्यापुरता मर्यादित नाही. सामाजिक समानता आणणे आवश्यक आहे. सामाजिक समानता आल्याशिवाय काहीही शक्य नाही. त्यामुळे आरक्षण कधी पर्यंत राहील असा प्रश्न ज्यांच्या मनात निर्माण होतो त्यांनी हा विचार करावा की, काही लोकांनी दोन हजार वर्षे अन्याय, त्रास सहन केला, मग आम्ही दोनशे वर्षे कष्ट भोगले तर काय बिघडणार आहे"?

याचा अर्थ आणखी दोनशे वर्षे तरी भारतीय समाजमनाच्या मानगुटीवर बसलेले जातीपातीचे भूत खाली उतरणार नाही. दोन हजार वर्षाचे हे जुने भूत पुढील दोनशे वर्षात खाली उतरेल का व संपूर्ण सामाजिक क्रांती होऊन भारतात सामाजिक समानता प्रस्थापित होईल का हा प्रश्नच आहे. म्हणजे भारतातून जातीपातीचा पूर्ण अंत होत नाही तोपर्यंत भारतात संविधानाने मागास जातीवर्गांना दिलेले आरक्षण चालूच राहणार. सामाजिक समानतेचा मूलभूत हक्क आरक्षणात समाविष्ट आहे हा अर्थ यातून निघतो.

डॉ. मोहन भागवत म्हणतात की महाभारतातही जातीपातीची उदाहरणे दिसतात. एकलव्य व कर्ण ही तर या जातीपातीची ठळक उदाहरणे. विशेष म्हणजे आपण ज्या श्रीकृष्णाला परमेश्वराचा अवतार मानतो त्या श्रीकृष्णालाही त्याच्या दैवी शक्तीने समाजातील ही जातीची कीड नष्ट करता आली नाही. याचा अर्थ जातीपातीवर आधारित सामाजिक असमानता हा भारतीय समाजाला लागलेला फार जुनाट रोग आहे. महाभारतातील कौरव पांडवांचे युद्ध चुलत भावंडांमध्ये राज्य वाटणीच्या अर्थात आर्थिक व राजकीय मुद्यांवर लढले गेले आणि याच युद्धाच्या युद्धभूमीवर अवतारी श्रीकृष्णाने मानवी जीवनाचे सखोल तत्त्वज्ञान सांगणारी गीता अर्जुनाला सांगितली आहे.

वरील अभ्यासातून मला एवढेच कळते की, देवावर श्रद्धा ठेवताना एक गोष्ट लक्षात ठेवली पाहिजे की जातीपाती देवाने निर्माण केल्या नाहीत तर त्या माणसांनीच निर्माण केल्या व म्हणून तर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना जातीपातीचे भूत डोक्यावर घेऊन नाचणाऱ्या अत्यंत संकुचित मनाच्या माणसांबरोबर तीव्र संघर्ष करावा लागला. खरं तर देव अन्याय करीत नाही तर संकुचित मनाची माणसेच माणसांवर अन्याय करतात व देवाच्या नावाने काहीही खपवण्याचा प्रयत्न करतात.

-ॲड.बी.एस.मोरे©७.९.२०२३

उथळ मनाचा थयथयाट फार!

जसा उथळ पाण्याला खळखळाट फार तसा उथळ मनाचा थयथयाट फार!

मानवी मनाला बाजारी आकर्षणाने बाजारी  बनविणारे तीन प्रमुख बाजार मला या जगात दिसतात. पहिला बाजार वस्तूंचा ज्यात अनेक वस्तू व सेवा मानवी मनाला आकर्षित करीत असतात. दुसरा बाजार सत्तेचा ज्यात अनेक राजकीय पक्ष लोकांना न झेपणारी आश्वासने देत त्यांना स्वतःकडे आकर्षित करण्याचा व त्यातून सत्ता मिळविण्याचा व ती टिकविण्याचा प्रयत्न करीत असतात. तिसरा बाजार देवाचा ज्यात अनेक धर्म व पंथ देवाला प्रसन्न करून घेण्यासाठी अनेक कर्मकांडे सांगत निसर्गातील देवाला तुकड्या तुकड्यांत वाटून लोकांचे धार्मिक विभाजन करीत असतात. या धार्मिक तुकड्यांनी जगात अनेक धार्मिक प्रार्थनास्थळे, तिर्थस्थळे निर्माण केली आहेत.

या बाजारांत फिरून का कुठे मानवी मनाला शांती लाभत असते? लोकांना काम हवे म्हणे! अहो काम कसले तर या तीन बाजारांत व्यस्त राहण्याचे काम! कर्म करीत रहायचे म्हणजे काय तर या तीन बाजारांत सतत फेरफटका मारून बाजारी जीवन जगत रहायचे. यासाठीच का मानवी जीवनाचा ध्यास किंवा अट्टाहास? या बाजारांत मनाला जेवढे जास्त गुंतवत जावे तेवढे मनाला अधिकाधिक अशांत करीत जावे.

नश्वर असलेल्या एवढ्याशा मानवी शरीराच्या गरजा किती? पण मानवी मनाला मात्र वरील तीन बाजारांत फिरून फिरून सारखे हिंडावे वाटते. हा कसला मानवी मनाचा वेडपटपणा?
जगाला उष्णता व प्रकाश देणाऱ्या सूर्याचा लांबून आनंद घ्यायचा सोडून त्या सूर्यालाच गिळायला जाणे म्हणजे स्वतःच्या ताब्यात ठेवण्याची भयंकर इच्छा मनात बाळगणे हा मानवी मनाचा महामूर्खपणा नव्हे काय?

विश्वाची निर्मिती एका सूक्ष्म पदार्थाच्या मोठ्या  स्फोटातून झाली असे काही शास्त्रज्ञ त्यांच्या बिग बँग थिअरीनुसार म्हणतात. म्हणजे प्रचंड पसरलेले विश्व हे सूक्ष्मातून निर्माण झाले हे मानायला या शास्त्रज्ञांनी थोडी जागा ठेवलीय. आता ही जागा जर ठेवलीय तर या जागेचा उपयोग करून घेत मनाला सूक्ष्मात ठेवायचे म्हणजे मर्यादेत ठेवायचे की जगाच्या बाजारी पसाऱ्यात भरकटत ठेवायचे या प्रश्नाचे उत्तर उथळ मनाला काय मिळणार? कारण जसा उथळ पाण्याला खळखळाट फार तसा उथळ मनाचा थयथयाट फार!

-ॲड.बी.एस.मोरे©४.१२.२०२१

मानवी व्यवहार कायदा!

निसर्ग विज्ञान, तंत्रज्ञान व मानवी व्यवहार कायदा!

माया, प्रेम, करूणा (दया, सहानुभूती), लज्जा, परोपकार, कृतज्ञता, विश्वास (देवाचे म्हणजेच निसर्गातील सर्वोच्च शक्तीचे अस्तित्व मान्य करून त्या शक्तीवर भावनिक श्रद्धेने विश्वास ठेवणे हाही विश्वासाचा भाग) या सकारात्मक उदात्त भावना मानवी आयुष्यातून वजा केल्या तर बाकी शिल्लक राहतो तो फक्त पदार्थांचा कोरडा तांत्रिक व्यवहार! निर्जीव पदार्थांचे भौतिक-रासायनिक गुणधर्म व त्यांचा कोरडा तांत्रिक व्यवहार इथपर्यंत कोरडेपणा ठीक आहे पण पुढे अर्धसजीव वनस्पती, सजीव पक्षी व प्राणी आणि शेवटी माणूस यांच्याकडे फक्त याच तांत्रिक कोरडेपणाने बघून त्यांच्याशी याच तांत्रिक कोरडेपणाने व्यवहार करायचा का? 

वनस्पती व मानवेतर पक्षी व प्राणी यांना वर उल्लेखित उदात्त भावना नसतात व काहींना  असल्या तरी खूप कमी प्रमाणात असतात. त्यांचे जीवन हे जैविक वासनाप्रधान असते. म्हणून त्यांच्याशी तसा कोरडा तांत्रिक व्यवहार करणे हेही मान्य होण्यासारखे आहे. पण एका मनुष्याचा दुसऱ्या मनुष्याबरोबरचा व्यवहार हा फक्त तांत्रिक कोरडा असू शकत नाही. कारण वर उल्लेखित सकारात्मक उदात्त भावना या सर्व माणसांत असतात. परिस्थितीनुसार त्यांचे प्रमाण थोडे कमीजास्त होऊ शकते. पण या भावनांशिवाय माणूस असूच शकत नाही. या उदात्त भावना नसलेला माणूस हा पशू होय. 

म्हणून निसर्गाच्या मूलभूत विज्ञानाचे वर्गीकरण दोन प्रकारात करावे लागेल. एक मानवेतर कोरडा तांत्रिक प्रकार व दोन मानव संबंधी निम कोरडा (तांत्रिक) व निम ओला (भावनिक) प्रकार. निसर्ग विज्ञानाची प्रत्यक्ष व्यवहारात अंमलबजावणी (प्रॕक्टिस) करताना विज्ञानाचे हे दोन मूलभूत प्रकार लक्षात घेऊनच वैज्ञानिक व्यवहार करावा लागतो. हे व्यवहारज्ञान प्रत्येक मनुष्याला असायलाच हवे! 

या व्यवहारज्ञानाचे अर्थात तंत्रज्ञानाचे मानवेतर कोरडे तंत्रज्ञान व मानव संबंधी निम कोरडे (तांत्रिक) व निम ओले (भावनिक) संमिश्र तंत्रज्ञान अशा दोन वर्गात वर्गीकरण करता येईल. मानवी व्यवहाराचे नियंत्रण करण्यासाठी जो कायदा निर्माण करण्यात आला आहे त्याचा वैज्ञानिक आधार हे व्यावहारिक (प्रॕक्टिकल) वर्गीकरण आहे. मानवी व्यवहार कायदा फक्त आंतरमानवी सामाजिक व्यवहाराचेच नियंत्रण करीत नाही. तो मानवेतर कोरड्या तांत्रिक व आंतरमानवी निम कोरड्या तांत्रिक व्यवहाराचे सुद्धा नियंत्रण करतो. कारण कोरड्या तांत्रिक व्यवहारज्ञानाचा वापर मानवेतर पक्षी, प्राणी जसे करतात तसा माणसेही करतात व जिथे माणसे तिथे मानवी व्यवहार कायद्याचे नियंत्रण  हे आलेच! 

-ॲड.बी.एस.मोरे©१४.१२.२०२१

दृष्टिकोन बदला, परिस्थिती बदलेल!

दृष्टिकोन बदला, परिस्थिती बदलेल!

माणूस देव नाही पण तो देवाच्या फार जवळ आहे कारण माणूस ही देवाची विशेष निर्मिती आहे. त्यामुळे जास्तीतजास्त देवगुणात राहणे यातच मनुष्य जीवनाचे हित आहे. त्यासाठी देवाची अनेक धार्मिक कर्मकांडे करण्याची काही गरज नाही. "हे परमेश्वरा, सुख शांती" या प्रार्थनेत सगळे आले.

माणूस ही विशेष निर्मिती दोन वैशिष्ट्यांनी पूर्ण आहे. एक सर्वसाधारण विशेषतः व दोन असामान्य विशेषतः! प्रत्येक मनुष्याला देवाने काहीना काही तरी विशेष गुण दिलेला असतो. तो असामान्य विशेष गुण वेळीच ओळखून त्यात प्रावीण्य मिळवून त्या असामान्य विशेष गुणाच्या जोरावर मर्यादित क्षेत्रातला राजा म्हणून जगायचे असते. परिस्थिती कशी का असेना या विशेष गुणाच्या जोरावर राजा म्हणून जगता आले पाहिजे. लोक या विशेष गुणाच्या  मर्यादित प्रमाणात का होईना पण मागे लागले व योग्य मोबदला देऊन अवलंबून राहू लागले की तुम्ही जिंकलात व ठराविक क्षेत्रातले राजे झालात. दुसऱ्याची श्रीमंती बघून स्वतःची श्रीमंती कमी लेखू नका. तसे केल्यास उगाच दुःखी व्हाल! न्यूनगंडी वृत्ती सोडा! दृष्टिकोन बदला, परिस्थिती बदलेल!

-ॲड.बी.एस.मोरे©१७.१२.२०२१

नाती!

बोला की बाळूमामा!

काही नाती जन्माने चिकटली, काही लग्नाने बनली, काही अशीच योगायोगाने जमली, काही जुळली, काही परिस्थिती, प्रसंगाने डळमळीत होऊन तुटली. हवामान बदलते तशी माणसे बदलतात व मग नातीही बदलतात.

व्यावहारिक नाती ही व्यवहारापुरती मर्यादित राहतात. व्यवहार संपला की नाते संपले. जर व्यवहार दीर्घकाळ टिकले तर व्यावहारिक नाती सुद्धा दीर्घकाळ टिकतात. व्यवहार नाही पण भावनिक जवळीक आहे अशी नाती भावनिक आधारावर टिकतात. भावनिक जवळीकेला वैचारिक जवळीकेची जोड मिळाली म्हणजे विचार जुळले की नाती अधिक घट्ट होतात.

व्यवहार कशाला म्हणतात तर जगण्यासाठी आवश्यक असलेल्या गोष्टींच्या देवाणघेवाणीला व्यवहार म्हणतात. व्यवहारात स्वार्थ असतो. स्वार्थाचे समाधान दोन्ही बाजूने झाले पाहिजे. पण स्वार्थाला महास्वार्थ चिकटला की मग तो व्यवहार राहत नाही. मीच एकटा सगळं खाईन तुम्ही उपाशी राहिला तरी चालेल असा विचार जेंव्हा बुद्धी करते तेंव्हा ती महास्वार्थी झालेली असते. 

नाती जर नुसती व्यावहारिक असतील तर ती व्यवहारापुरती कोरडी असतात. अशा नात्यात भावनेचा ओलावा नसतो. बुद्धीची खरी कसोटी तेंव्हाच लागते जेंव्हा नात्यात भावनाही असते व स्वार्थी व्यवहारही असतो. पण काही नाती ही भावनिक जवळीक व वैचारिक सुसंवादावर आधारित असतात. अशा नात्यांत स्वार्थ नसतो व स्वार्थ नसल्याने व्यवहारही नसतो.

माझीही अशी काही भावनिक नाती आहेत की जिथे व्यवहार नसल्याने व विचार सरळस्पष्ट असल्याने वाद निर्माण होण्याचा प्रश्नच निर्माण होत नाही. भामाताई ही तर माझी मावस मावस बहीण होती. पण तिच्याबरोबरचे माझे नाते हे मनमोकळे होते. कारण त्या नात्यात फक्त भावनिक जवळीक होती. व्यवहार बिलकुल नव्हता. हल्लीच ती बहीण हे जग सोडून गेली. त्यामुळे ते निर्मळ माया प्रेमाचे भावनिक नाते नैसर्गिक रीत्या संपले. पण तिचा मुलगा शिवा हा तिच्या स्वभावासारखाच आहे व त्यामुळे त्याच्याशी बोलताना भामाताईचा तो फिल येतो. परवा त्याला असाच फोन केला तर तिकडून त्याचा नेहमीचाच गोड आवाज आला "बोला की बाळूमामा"! आवाजात तोच गोडवा व तीच निर्मळ भावना जी भामाताईत होती. कसले व्यावहारिक देणे नाही की घेणे नाही. नुसती भावनिक जवळीक. अशी नाती दुर्मिळ असतात. 

-बाळू, २५.१२.२०२१