नजरेतला फरक!

नजरेतला फरक!

(१) काल रात्री टी.व्ही. च्या झी क्लासिक चॕनेल वर दिलीप कुमार, मनोज कुमार व वहिदा रेहमान या कलाकारांच्या प्रमुख भूमिका असलेला आदमी हा जुना हिंदी चित्रपट बघत होतो. त्याचे कथानक आवडले व "ना आदमी का कोई भरोसा, ना दोस्ती का कोई ठिकाणा" हे गाणेही मनाला भावले. चित्रपट रंगात आला असताना मला एका जुन्या मित्राचा फोन आला. त्याला मी सांगितले की, "आदमी हा चित्रपट रंगात आलाय, मी तूला नंतर फोन करील"! त्यावर त्याचे उत्तर काय तर "दिलीप कुमारचा ना, मग तूच बघ"! मला काही कळलेच नाही त्यावेळी की तो दिलीप कुमार विषयी असे का म्हणाला. मग चित्रपट संपल्यावर मी त्या मित्राला फोन केला व "चित्रपट खूप आवडला, तिघांचीही अदाकारी खूप छान होती, स्टोरी छान होती" वगैरे सांगितले. त्यावर त्याची प्रतिक्रिया काय तर "मनोज कुमार, वहिदा रेहमान ठीक आहे, पण तो दिलीप कुमार मला बिलकुल आवडत नाही"! मी त्यामागचे कारण विचारले तर त्याचे उत्तर काय तर दिलीप कुमार अॕक्टिंग करताना खूप घमेंडी वाटतो. मी त्याला विचारले की "दिलीप कुमार व सायरा बानू यांची जोडी माहित आहे ना, मूल नसतानाही एकजीव होऊन त्यांनी किती वर्षे एकत्र संसार केलाय, त्या सायरा बानूला दिलीप कुमार कधी घमंडी वाटला नाही, मग तुलाच तो तसा का वाटतो, तुझी व दिलीप कुमारची कधी भेट झालीय का"? तर तो नाही म्हणाला. पण तरीही त्याचे उत्तर एकच की दिलीप कुमार त्याला घमंडी वाटतो. मी तर चक्रावून गेलो माझ्या मित्राचे ते उत्तर ऐकून. पण मी त्याच्याशी वाद घातला नाही. मी त्याला एवढेच म्हटले की, "असेलही तुझ्या नजरेतून दिलीप कुमार घमंडी, पण मला तरी त्याची ॲक्टिंग खूप आवडते"!

(२) वरील उदाहरण हे एकच नाही. अशी बरीच उदाहरणे आयुष्यात अनुभवास आली. काही व्यक्तींचे नेहमीचेच उद्गार असे की अमूक अमूक व्यक्तीला बघितले की त्यांचा दिवसच खराब जातो. बरं अशा अमूक अमूक व्यक्तीशी त्यांचे विशेष संबंध आलेले नसतात की कसलेही वाद झालेले नसतात. तरीही काहींना काही माणसे आवडतच नाहीत. त्यांना बघितले की त्यांच्या डोक्यात तिडीक भरते. आता सौंदर्याचेच घ्या ना. मला एखादी गोष्ट सुंदर वाटते म्हणून ती माझ्या मित्रांनाच काय पण माझ्या बायको, मुलीलाही सुंदर वाटेल याची खात्री देता येत नाही. हे असे का होते, तर नजरेतला फरक! बहुतेक यातूनच पुढे "नजर लागणे" ही अंधश्रध्दा निर्माण झाली असावी.

(३) पूर्वी मला वाटायचे की, माणसांच्या ज्ञान व बुद्धीत तफावत असते म्हणून त्यांच्यात मतभेद होतात, वाद होतात. पण नंतर कळून चुकले की माणसाची नजर हेही एक कारण आहे मतभेद व वादाचे! नजर म्हणजे दृष्टी! दृष्टीतूनच पुढे दृष्टिकोन तयार होतो व हा दृष्टिकोनच बऱ्याच वेळा मतभेद, वादाचे कारण होतो. या मतभेद, वादांना कायदा व त्यावर स्पष्टीकरणात्मक आदेश देणारी न्यायालये किती पुरेशी पडणार?

-ॲड.बी.एस.मोरे©२.६.२०२०

हिशोबी कनिष्ठ मध्यमवर्गीय वकील!

*मी एक हिशोबी कनिष्ठ मध्यमवर्गीय वकील!*

मी तसा कनिष्ठ मध्यमवर्गीय वर्गातला वकील! त्यामुळे अगदी सुरूवातीपासूनच घरात हिशोब वही ठेवणारा. सरकारकडून २० लाख कोटी रूपयाचे आर्थिक पॕकेज जाहीर झालेय. त्या अंकातील २० वर शून्य किती हे मला सांगता येणार नाही. शेतकरी जसे अल्प भूधारक असतात तसा मी अल्प उत्पन्न गटातला वकील. घरात आवक कमी व जावक जास्त त्यामुळे बऱ्याच वेळी उसनवारी ठरलेली आणि तीही बायकोने करायची. मी नाही, कारण मी वकील पडलो ना! मग वैतागलेल्या बायकोचा राग शांत करण्यासाठी बायकोला पै ना पैचा हिशोब  देणारा मी नवरा आणि तो हिशोब आमच्या घरखर्चाच्या हिशोब वहीत आमच्या लग्नापासून लिहिला जातोय. त्यावर आम्ही दोघेही सह्या करतो. सगळे कसे अगदी कायद्याप्रमाणे चोख!

उदाहरण म्हणून मी मागे एका पाहुण्याच्या मुलाच्या लग्नासाठी २ डिसेंबर ते ६ डिसेंबर, २०१५ या काळात कोल्हापूरला गेलो होतो त्यावेळच्या जमाखर्चाचा हिशोब त्या टूर वर असतानाच मी एका छोट्या डायरीत लिहिला होता. ती छोटी डायरी व २०१५ सालाची घरखर्चाची हिशोब वही सहज काही निमित्ताने पुढे आली आणि त्यातूनच हा लेख तयार झाला.

डिसेंबर २०१५ कोल्हापूर भेटीचा जमाखर्चः

पत्नीकडून रोख रू. १००० + स्वतःची रोख रू. १००० = रू. २००० एकूण जमा. लग्नाचा आहेर रू. ५०० + कफ औषधे रू. २०० + कोल्हापूरी कुंदा  रू. ४०० + शेंगदाणे चटणी रू. १०० + कोल्हापूर बस व नाष्टा रू. २०० + कोल्हापूर ट्रेन व बस तिकीट रू. ६०० = रू. २००० एकूण खर्च. शिल्लक शून्य!

आता लोक म्हणतील की, या वकिलाला काय वेड लागलेय काय असल्या घरगुती गोष्टी जाहीर करायला? पण हे जाहीर करण्यामागे एक कारण आहे. लोकांचा वकील वर्गाविषयी एक गैरसमज आहे की, वकील म्हणजे खऱ्याचे खोटे आणि खोट्याचे खरे करणारा एक लबाड, लुच्चा प्राणी! पण तसे नसते हे मी माझ्या स्वतःच्या उदाहरणावरून स्पष्ट करू इच्छितो. कदाचित लोकांना काही वाईट अनुभव आलेही असतील कायद्याच्या कचाट्यात अडकल्याने, पण वकिली क्षेत्रात माझ्यासारखेही वकील असतात हे लोकांनी ध्यानात घ्यावे!

- *ॲड.बी.एस.मोरे©२.६.२०२०*

राजकारणापासून अलिप्त!

मी राजकारणापासून अलिप्त!

माझे वडील मुंबईत गिरणी कामगारांच्या मान्यताप्राप्त युनियनचे म्हणजे राष्ट्रीय मिल मजदूर संघाचे पुढारी होते. त्यांचे व तत्कालीन मुख्यमंत्री वसंतदादा पाटील यांचे जवळचे संबंध होते. कामगार चळवळ व राजकारण मी जवळून पाहिलेय. राजकारणात निवडणूक हा पैशाचा खेळ झालाय. उभे रहायचे, पैसे खर्च करायचे आणि पडायचे व पुन्हा निवडून येण्यासाठी आणखी प्रयत्न करायचा यासाठी तुमच्याकडे पैसा पाहिजे व लोकांचे पाठबळही पाहिजे. त्यासाठी ही पैसा लागतो. केवळ तुमचा चांगला स्वभाव व चांगले काम हे राजकारणात तुमचे भांडवल होऊ शकत नाही. आता तर काय माझे वय झालेय ६३ वर्षे आणि दगदग सहन होत नाही. वकिली सुध्दा मर्यादित केली आहे. राजकारणापासून अलिप्त झालोय मी!

-ॲड.बी.एस.मोरे©१.६.२०२०

मनाशी मैत्री

मनाशी मैत्री!

ओम् अशी आध्यात्मिक संज्ञा विश्वाला कोणी दिली? दिलीही असेल कोणीतरी साधु संतांनी! म्हणून तेच सत्य मानायचे काय? शेवटी देव कोणी पाहिलाय? ते सत्य आहे की अशीच कोणाच्या तरी डोक्यातून आलेली संकल्पना आहे? कोणीतरी देव मानतो म्हणून आपणही देव मानायचा का? मानणे व असणे यात फरक नाही का? बरं देवाला मानल्यावर त्याची प्रार्थना  अमूक अमूक वेळी व अमूक अमूक पद्धतीनेच केली पाहिजे हे कोणी ठरविले? कोण ओम् सुख शांती परमेश्वरा म्हणेल तर कोण हरी हरी म्हणेल तर कोण आणखी काही! म्हणजे देवाचे अस्तित्व जसे वैज्ञानिक पुराव्याने सिद्ध करता येत नाही तशी देवाची प्रार्थना कशी करावी यावर धर्माचे एकमत नाही. विविध धर्म विविध पद्धतीने देवाला मानतात व भजतात. असे मानणे व भजने हे वैश्विक सत्य नाही हेच यातून सिद्ध होत नाही का? आपल्या डोक्यात एखादी  गोष्ट लहानपणापासून भरवली गेली की मनाला त्या गोष्टीची सवय लागते. नंतर आयुष्यात सत्य काय हे मनाला कळल्यावर सुध्दा मन त्याला न पटणाऱ्या गोष्टी सुध्दा टाकून देऊ शकत नाही. मग त्या न पटणाऱ्या गोष्टी सुध्दा आपल्या मनाला मरेपर्यंत चिकटूनच राहतात. हे फक्त देवाचेच नाही तर कोणत्याही गोष्टीचे असेच आहे. मनाला जेवढा दाबण्याचा प्रयत्न करावा तेवढे ते चेंडूसारखी उसळी घेऊन उलटे वागते. म्हणून मनाशी कठोर वागण्याऐवजी त्याच्याशी गोड मैत्री करण्यातच बुद्धीचा शहाणपणा!

-ॲड.बी.एस.मोरे©१.६.२०२०

वरळी बीडीडी चाळ

का रे दुरावा?

(१) वय वाढते तसे जीवनात बरेच बदल घडत जातात. तुरळक माणसे अविवाहित राहत असली तरी बरीच माणसे विवाह करून संसारात रमतात. त्यांना मुलेबाळे होतात. मग हळूहळू त्यांचे जुन्या मित्रमंडळींकडे जाणे येणे कमी होते आणि राहतात त्या फक्त जुन्या आठवणी!

(२) तुम्ही जेवढे जास्त संवेदनाशील तेवढ्या जुन्या आठवणी तुमच्या मनात पुन्हा पुन्हा येत राहतात. मी वरळीच्या बी.डी.डी. चाळीत राहायचो. त्या चाळीतले प्रेमळ वातावरण मी कदापि विसरू शकत नाही. १०×१२ च्या छोट्या खोल्यांत सर्वांचे संसार थाटलेले. घरे जेवढी चिकटून तेवढी माणसांची मनेही चिकटून!

(३) दिवाळीच्या अगोदर सगळे शेजारी करंज्या, लाडू वगैरे गोड पदार्थ बनवायचे तेंव्हा एकमेकांच्या घरात मदतीला जायचे. बहुतेक शेजारी गिरणी कामगारच असल्याने दिवाळीचा बोनस मिळाला की मग बाजारातून रवा, मैदा साखर, तेल वगैरे कच्च्या मालाच्या खरेदीची लगबग सुरू व्हायची. सर्वांची आर्थिक परिस्थिती जवळजवळ सारखी असल्याने दिवाळीचे पदार्थ बनविताना तूपाऐवजी गोडेतेलाचाच जास्त वापर व्हायचा. पण रेशनवर डालडा अर्थात वनस्पती तूप मिळायचे. त्या डालड्याचाही पदार्थ खुसखुसीत होण्यासाठी वापर व्हायचा. सगळीकडे दिवाळीच्या पदार्थांचा घमघमाट सुटलेला असायचा. एकमेकांचे पदार्थ चाखून अमूक अमूक शेजाऱ्याचा लाडू मस्तच झालाय, अमूक अमूक शेजाऱ्याची करंजी खूपच छान झालीय, अशी कुजबूज कानी यायची. दिवाळी तर सर्वजण मिळूनमिसळून धूमधडाक्यात साजरी करायचे.

(४) दिवाळीचे जाऊ द्या, पण रोजच्या दैनंदिन जीवनात सुध्दा घरात बनविलेल्या अन्नपदार्थांची देवाणघेवाण व्हायची. अमूक अमूक शेजाऱ्याच्या घरी मच्छी तळत असल्याचे लगेच कळायचे कारण त्याचा ठसका शेजारच्यांना जोरात लागायचा. संबंध खूपच जवळचे असतील तर त्या शेजाऱ्याला तो मच्छीचा तुकडा मिळायचा. 

(५) सांगता येण्यासारख्या बऱ्याच सुंदर आठवणी आहेत वरळी बी.डी.डी. चाळीतल्या त्या वास्तव्याच्या. मनातून जाता जात नाहीत त्या आठवणी. आता सगळी मंडळी विखुरलेली आहेत. जवळजवळ सर्वांचेच आईवडील आता हयात नाहीत. जी मंडळी हयात आहेत ती आता मागेपुढे माझ्याच वयाची आहेत. आता वेगवेगळ्या ठिकाणी राहणारी ही मंडळी आपआपल्या संसारात इतकी समरस झाली आहेत की एकमेकांना पुन्हा भेटून जुन्या आठवणींना उजाळा द्यायला कोणाला वेळच नाहीये. 

(६) काहीजण फेसबुक वर माझे मित्र आहेत. पण माझ्या पोस्टस ते वाचतात की नाहीत हे मला माहित नाही. नाही वाचू देत. पण कधीतरी त्यांनी फेसबुकच्या इनबॉक्स मध्ये यावे, जुन्या आठवणी काढीत मस्त गप्पा माराव्यात असे अधूनमधून वाटत राहते. फेसबुक वर असणाऱ्या एका बी.डी.डी. चाळ शेजाऱ्याचा काल वाढदिवस होता. मी व्हॉटसअपवर नाही त्यामुळे त्याला त्याच्या फेसबुक टाईमलाईन वर वाढदिवसाच्या शुभेच्छा देतानाच इनबॉक्स मध्ये "कसा आहेस, मुलेबाळे काय करतात" असा मेसेज टाकलाय.  बघूया काय उत्तर येतंय ते. शेवटी सर्वांनाच या जगाचा कायमचा निरोप घ्यायचाय. जिवंत आहोत तोपर्यंत तरी अधूनमधून बोलूया की! वय झाले म्हणून काय झाले? एवढा दुरावा का?

-आपल्या सर्वांचा तोच संवेदनाशील बाळू

ओम् सुख शांती परमेश्वरा!

ओम् सुख शांती परमेश्वरा!

ही प्रार्थना अंतर्मनाच्या अंतःप्रेरणेतून व अंतःस्फूर्तीतून येत असेल तर म्हणायला काहीच हरकत नसावी. पण ही प्रार्थना सारखी सारखी किंवा पुन्हा पुन्हा म्हणण्याचा मंत्रचळ लावून घेऊ नये.

या प्रार्थनेत ओम् म्हणजे प्रचंड मोठे विश्व असा अर्थ असल्याने अशी प्रार्थना संपूर्ण विश्वाच्या कल्याणाची अर्थात संपूर्ण विश्वात सुख शांती  इच्छिणारी अर्थात तेवढी विशाल असेल तरच तिला अर्थ आहे. कारण फक्त स्वतःच्याच सुख शांतीची इच्छा प्रगट करणारी स्वार्थी प्रार्थना विश्वाच्या सर्वोच्च, स्वयंभू, स्वयंपूर्ण निसर्गशक्ती पर्यंत म्हणजे परमेश्वरापर्यंत पोहोचतच नाही.

हा माझा स्वतःचा वैयक्तिक विचार आहे. त्याला कोणत्याही धार्मिक पांडित्याचा आधार नाही. याची कृपया वाचकांनी नोंद घ्यावी व माझ्याशी निरर्थक वाद टाळावेत ही नम्र विनंती!

-ॲड.बी.एस.मोरे©२९.५.२०२०

निसर्ग माझा गुरू!

निसर्गाला गुरू मानायचे, पण देव मानायचे नाही?

(१) निसर्गाच्या म्हणजे विश्वाच्या निर्मिती मागे देव आहे की नाही, त्या निर्मिती नंतर निसर्गात देवाचे अस्तित्व, वास्तव्य आहे की नाही यावर होत असलेल्या चर्चा बस्स झाल्या व वादही बस्स झाले. काय झाले या चर्चातून, वादातून तर आस्तिक व नास्तिक असे दोन गट तयार झाले. या दोन गटांनी खरं तर बुद्धीचा फालुदा करून टाकलाय. म्हणून मी या वादातच पडत नाही. काही फायदा नाही या वादात पडून. पण मला निसर्गाचे कुतूहल आहे. त्या कुतूहलापोटी मी निसर्गाचे निरीक्षण करतो. त्याचे परीक्षण करण्याएवढा मी मोठा नाही. म्हणून निरीक्षण हाच माझ्या अभ्यासाचा पाया!

(२) या निरीक्षणातून मला कळते की निसर्ग हा स्वयंभू आहे, स्वयंपूर्ण आहे. तो कोणावरही अवलंबून नाही. मग निसर्ग हा जर एवढा मोठा, परिपूर्ण, शक्तीमान आहे तर त्यालाच देव मानले तर काय फरक पडतो? या निसर्गात जन्म घेतल्यावर हा निसर्गच तर आमचा गुरू होतो. तोच तर आम्हाला त्याच्या सान्निध्यात कसे रहायचे हे शिकवितो.

(३) गुरू म्हणून निसर्गाची शिकवण काय तर तुम्हाला मी जगण्यासाठी शारीरिक व बौद्धिक ताकद दिली आहे तिचा हुशारीने वापर करून जगा. तुम्ही माझ्यासारखे स्वयंभू व स्वयंपूर्ण होऊ शकत नसला तरी तुम्हाला माझ्या कडून मिळालेल्या मर्यादित शारीरिक व बौद्धिक शक्तीच्या जोरावर तुम्ही जास्तीतजास्त स्वावलंबी म्हणजे आत्मनिर्भर व्हा. तुम्ही तुमचे स्वत्व जाणा व स्वतःच्या नैसर्गिक अंतःस्फूर्तीने, स्वयंस्फूर्तीने, स्वप्रेरणेने स्वतःचे स्वकर्तुत्व सिद्ध  करीत स्वाभिमानी व्हा!

(४) निसर्गाचे निरीक्षण करताना व निसर्गाचा प्रत्यक्ष अनुभव घेताना निसर्गाकडून मला वरील संदेश मिळतो आणि म्हणून निसर्ग हाच माझा सर्वात मोठा गुरू होतो. या महान गुरू पुढे इतर सर्व महान शास्त्रज्ञ, महापुरूष, संत, महात्मे मला लहान वाटतात. याचे कारण म्हणजे या महान लोकांचे महान कर्तुत्व हे त्यांनी निसर्ग गुरूला जवळ केल्यानेच शक्य झाले आहे, असे माझे वैयक्तिक मत आहे.

(५) आता प्रश्न राहिला की, निसर्गाला गुरू मानायचे पण देव मानायचे नाही, असे का? याचे कारण म्हणजे मानवी मन देव संकल्पने विषयी खूप हळवे आहे. या हळवेपणातूनच देवावर विसंबून राहण्याची मानवी मनाला सवय लागते. आणि हे परावलंबीत्व निसर्गाला मान्य नाही. प्रत्येक सजीवाने स्वावलंबी व्हायलाच पाहिजे हा निसर्गाचा आग्रह असतो. उदा. वयानुसार माणसाची दृष्टी कमी होते. अशावेळी निसर्ग माणसाला काय सांगतो तर "बाबारे, दृष्टी  अधू झाली म्हणून माझ्याकडे रडत येऊन मी तूला दिलेल्या बुद्धीचा अपमान करू नकोस, त्याच बुद्धीने डोळ्यांच्या डॉक्टरकडे जा व चष्म्याचा नंबर काढून घेऊन दुकानातून चष्मा विकत घेऊन तो डोळ्यांवर लाव"! हा निसर्ग संदेश माणसाला स्वावलंबनाचे, आत्मनिर्भरतेचे शिक्षण देतो व त्या शिक्षणातून मानवी बुद्धीला शहाणपणा शिकवितो.

(६) क्षणभर अशी कल्पना करा की, निसर्ग जर देव रूपात प्रकट होऊन माणसांपुढे साक्षात उभा राहिला तर काय होईल? माणसाच्या मर्यादित बुद्धीला, इंद्रियांना निसर्गाचे ते महान देव रूप झेपेल काय? माणसेच काय पण निसर्गातील सर्व सजीव सृष्टीच ठप्प होऊन जाईल. याच प्रमुख कारणामुळे निसर्ग कधीही देव रूपात प्रकट होत नाही किंवा प्रकट होऊ शकत नाही ही वस्तुस्थिती आहे. हे एकदा का मनाला कळले की मग निसर्गाला देव माना नाहीतर मानू नका, काही फरक पडत नाही. पण निसर्गाला गुरू मानून त्याच्याकडून त्याच्या नैसर्गिक सत्याचे अर्थात विज्ञानाचे शिक्षण घेण्यात व त्या वैज्ञानिक शिक्षणातून शहाणपणा शिकण्यात फायदाच आहे हे विसरता कामा नये.

-ॲड.बी.एस.मोरे©२६.५.२०२०