निसर्गाची विविधता माणसाला अतिविचारातून अतिशहाणपणा करण्यास उद्युक्त करते?
माणूस विकास करतो म्हणजे काय करतो तर निसर्गाच्या मोहाला बळी पडतो व त्या मोहाने अतिविचार करून अतिशहाणपणा करतो. हा अतिशहाणपणा म्हणजे मानवी विकास. मानव समाजाच्या अर्थव्यवस्थेचा विकासदर हा खरं तर अतिविचारी माणसाच्या अतिशहाणपणाचा विकासदर असतो. निसर्गाची विविधता व त्यात भरीस भर म्हणजे माणसाची चौकस बुद्धी हा या विकासदराचा मुख्य आधार आहे.
साधे पाण्यात पोहण्याचे उदाहरण घ्या. नदीच्या किनारी बसून पाण्यात मासे कसे पोहतात हे बघता बघता माणसाच्या डोक्यात आपण असे पोहू शकतो का असा विचार आला. मग त्या माशांचे निरीक्षण, पाण्याच्या खोलीचा अंदाज व पाण्याच्या गुणधर्माचे परीक्षण या गोष्टी आल्या व त्यातून मनुष्य पाण्यात पोहायला शिकला. या ज्ञानातून पुढे माणसाने पाण्यातून प्रवास करणारी मोठमोठी जहाजे बनविली. त्यानंतर मामसाने आकाशात उडणाऱ्या पक्षांचे निरीक्षण व हवेच्या गुणधर्माचे परीक्षण करून हवेत प्रवास करणारी विमाने बनविली. वाघ, सिंह, हरणे, घोडे यांच्या पळण्याच्या वेगाचे व पेट्रोल, डिझेल, वीज यांच्या शक्तीचा अभ्यास करून व पुढे चाकाचा शोध लावून मोटारी, रेल्वे निर्माण केल्या. ही सर्व तांत्रिक प्रगती करण्यास दोनच गोष्टी कारणीभूत ठरल्या. त्या दोन गोष्टी म्हणजे निसर्गाच्या विविधतेचे मानवी मनाला भुरळ पाडणारे विज्ञान व मनुष्याची चौकस बुद्धी!
मानवी चौकस बुद्धीने मिळविलेले निसर्गाच्या विविधतेच्या विज्ञानाचे विविध प्रकारचे ज्ञान हे मानवाचे महत्वाचे नैसर्गिक साधन आहे. हे नैसर्गिक साधन व पैसा हे या ज्ञानातूनच निर्माण झालेले मानवनिर्मित कृत्रिम साधन या दोन साधनांच्या जोरावर आधुनिक मनुष्य तांत्रिक व सामाजिक जीवन जगत आहे. सत्ता हे या दोन साधनांतून मनुष्यानेच निर्माण केलेले तिसरे कृत्रिम साधन. अर्थात आधुनिक मनुष्य ज्ञान, पैसा व सत्ता या तीन साधनांच्या जोरावर उच्च विकसित जीवन जगण्याचा प्रयत्न करीत आहे व त्याचा विकासदर वाढविण्याचा अधिकाधिक प्रयत्न करीत आहे.
वरील तीन साधनांची (ज्ञान, पैसा, सत्ता) आंतर मानवी देवाणघेवाण करण्यासाठी आंतरमानवी संवाद महत्वाचा होता म्हणून मनुष्याने भाषा हे संवादाचे माध्यम निर्माण केले. पण पैशाला भौतिक (मटेरियल) देवाणघेवाणीचे माध्यम म्हणून कायम ठेवले. भाषा व पैसा ही माध्यमे आहेत तशी साधनेही आहेत. पण भाषेकडे साधनाऐवजी माध्यम म्हणूनच जास्त बघितले जाते.
आंतरमानवी भाषा संवाद असो की ज्ञान, पैसा व सत्ता या साधनांची आंतरमानवी भौतिक देवाणघेवाण असो (ज्यात मानवी जीवनासाठी आवश्यक असलेल्या वस्तू व सेवांची भौतिक देवाणघेवाण येते) यांचा मूलभूत पाया (उद्देश) मानवी स्वार्थ हाच आहे. या स्वार्थाचे हळूहळू पुढे तीन वर्ग निर्माण झाले. पहिला वर्ग माया, प्रेमाचा, दुसरा वर्ग माणुसकीचा व तिसरा वर्ग निव्वळ स्वार्थाचा.
पहिला वर्गात आपले कुटुंब येते. आईवडील, पती पत्नी व स्वतःची मुले (लग्नानंतर भाऊ बहिणी वेगळ्या होतात) या स्वतःच्या कुटुंब सदस्यांत स्वार्थाला माया, प्रेमाचा ओलावा चिकटलेला असल्याने भाषा संवाद व भौतिक देवाणघेवाणीत स्वार्थाचा थोडा त्याग करून कौटुंबिक नातेसंबंधाचा निर्मळ आनंद घेण्याचा प्रयत्न केला जातो. हातचे राखून संवाद व देवाणघेवाण हा प्रकार कौटुंबिक नाते संबंधात नसतो. या संबंधात सामाजिक कायद्याच्या दंडकाची तशी गरजच नसते. सर्व व्यवहार सुरळीत, सहज नैसर्गिकरीत्या पार पडतात.
दुसऱ्या वर्गात जवळचे नातेवाईक, मित्रपरिवार व एकंदरीत मानव समाज येतो. इथे थोडे हातचे राखून संवाद व देवाणघेवाणीचा आंतरमानवी व्यवहार केला जातो. पण या संबंधात स्वार्थाला माणुसकीचा ओलावा चिकटलेला असल्याने योग्य मोबदल्याचा योग्य व्यवहार (इंग्रजीत फेयर बिझिनेस) हा प्रकार असतो. या योग्य व्यवहाराचे (फेयर बिझिनेसचे) कायदेशीर नियमन करण्यासाठी सुधारक मानव समाजाने दिवाणी कायदा (सिव्हिल लॉ) निर्माण केला आहे.
तिसरा वर्ग मात्र निव्वळ स्वार्थाचा! या वर्गात माया, प्रेम किंवा माणुसकीला बिलकुल थारा नसतो. कसेही करून दुसऱ्याकडून ओरबडून घ्यायचे ही नीच प्रवृत्ती इथे असते. या वर्गातील लोक भ्रष्टाचार व त्याही पुढे जाऊन अत्याचार करायला मागेपुढे पहात नाहीत. या वर्गातील लोकांना कायदेशीर सरळ करण्यासाठीच तर सुधारक मानव समाजाने फौजदारी कायदा (क्रिमिनल लॉ) निर्माण केला आहे.
वरील विवेचनावरून लक्षात येईल की मानवी जीवन किती आव्हानात्मक आहे ते! पण काय करणार, नशिबाचा किंवा योगायोगाचा भाग आहे या जगात मनुष्य म्हणून जन्माला येणे हे. माणसाला माणूस म्हणून जन्म घेताना माहित असते का की आपल्या वाट्याला निसर्ग व मानव समाजाने एवढी मोठी प्रचंड विविधता व त्यातील प्रचंड मोठी आव्हाने वाढून ठेवलीत म्हणून!
-ॲड.बी.एस.मोरे©१.१२.२०२१
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा