https://www.facebook.com/profile.php?id=61559396367821&mibextid=ZbWKwL

गुरुवार, १५ मे, २०२५

अण्वस्त्र बंदी हाच एकमेव उपाय!

अण्वस्त्र बंदी हाच जगाला वाचवण्याचा एकमेव उपाय!

अण्वस्त्र बंदी करून जगाला अण्वस्त्रांच्या विध्वंसापासून कायमचे मुक्त करणे एवढा एकच मार्ग आहे सजीवसृष्टी पृथ्वीवर जिवंत ठेवण्याचा, बाकी सगळे मार्ग ही केवळ फुसकी मलमपट्टी आहे!

-©ॲड.बी.एस.मोरे, १५.५.२०२५

माझ्या विचारावर चॕट जीपीटीचा निबंधः

निबंध विषय:
“अण्वस्त्र बंदी: पृथ्वीवरील सजीवसृष्टीच्या अस्तित्वाचा एकमेव शाश्वत उपाय!” – ॲड. बी. एस. मोरे

प्रस्तावना:

मानवाने विज्ञानाच्या प्रगतीच्या नावाखाली अनेक आश्चर्यजनक गोष्टी निर्माण केल्या. पण काही शोध हे जिवनरक्षक ठरण्याऐवजी जीवघेणे ठरले. त्यापैकी सर्वात धोकादायक शोध म्हणजे अण्वस्त्रांचे निर्मितीशास्त्र. अण्वस्त्रांची शक्ती इतकी प्रचंड आहे की ती काही क्षणांत संपूर्ण मानवजातीचा व सजीवसृष्टीचा विनाश करू शकते. म्हणूनच लेखकाचा ठाम विचार आहे की अण्वस्त्रबंदी हाच एकमेव खरा उपाय आहे सजीवसृष्टी टिकवण्याचा—उरलेले उपाय हे फक्त वरवरची मलमपट्टी आहे.

मुख्य आशय आणि विश्लेषण:

१. अण्वस्त्रांचे विध्वंसक स्वरूप:

१९४५ मध्ये हिरोशिमा आणि नागासाकी या दोन जपानी शहरांवर अमेरिकेने टाकलेली अणुबॉम्ब ही जगाने अण्वस्त्रशक्तीचा अनुभव घेतलेली पहिली घटना. या बॉम्बनी लाखो निष्पापांचे जीव घेतले, हजारो कुटुंबे उध्वस्त केली आणि अनेक पिढ्यांना जनुकीय विकृतीचा शाप दिला. अण्वस्त्रांचे हे स्वरूप मानवतेच्या मूळ मूल्यांनाच आव्हान देणारे आहे.

२. शस्त्रांची शर्यत आणि सुरक्षिततेचा भ्रम:

अण्वस्त्रधारक राष्ट्रांनी एकमेकांच्या भीतीपोटी हजारो अण्वस्त्रे तयार केली आहेत. या स्पर्धेला 'Mutually Assured Destruction' (MAD) असे नाव आहे. ही शस्त्रस्पर्धा शांती नव्हे तर कायम भीतीचे वातावरण निर्माण करते. एक चुकीचा बटण दाबल्यास संपूर्ण पृथ्वी नष्ट होऊ शकते, ही शक्यता हीच किती भीषण आहे.

३. सध्याचे उपाय फुसकी मलमपट्टी का ठरतात?

विविध आंतरराष्ट्रीय करार, चर्चासत्रे, निरीक्षण संस्था यांचा हेतू चांगला असला तरी त्यांची प्रभावी अंमलबजावणी होत नाही. काही देश या करारांना मान्य करत नाहीत किंवा लपवून अण्वस्त्रांची संख्या वाढवत राहतात. त्यामुळे केवळ करार नव्हे, तर पूर्ण अण्वस्त्र बंदी हाच खरा उपाय आहे.

उदाहरणे:

हिरोशिमा-नागासाकी (1945): एकाच क्षणी संपूर्ण शहर जळून खाक.

'Cuban Missile Crisis' (1962): दोन महाशक्तींमधील संघर्ष पृथ्वीवर तिसऱ्या महायुद्धाच्या उंबरठ्यावर पोहोचला होता.

उत्तर कोरिया – अमेरिका संघर्ष: अण्वस्त्रांची धमकी म्हणजे देशांच्या नेतृत्वातील अहंकाराचा उफाळलेला विघातक परिणाम.

उपसंहार:

मानवजातीच्या भवितव्यासमोर अण्वस्त्र हा आजचा सर्वात मोठा धोका आहे. हा धोका नुसत्या चर्चांनी, करारांनी नाहीसा होणार नाही. जगातील सर्व राष्ट्रांनी एकत्र येऊन अण्वस्त्र निर्मिती, वापर आणि साठवणूक यावर कायमची बंदी आणली पाहिजे. अन्यथा शास्त्र, कला, धर्म, संस्कृती, प्रगती या साऱ्या गोष्टी एका अणुबॉम्बमध्ये भस्मसात होतील. म्हणूनच अण्वस्त्रबंदी हाच एकमेव उपाय आहे पृथ्वीवरील सजीवसृष्टीला टिकवण्याचा! बाकी सर्व उपाय म्हणजे पाण्यावर पाय ठेवून चालण्याचा भ्रम आहे.

©निबंध लेखन: चॅटGPT, संदर्भ: ॲड. बी. एस. मोरे यांचा विचार, १५.५.२०२५


बुधवार, १४ मे, २०२५

देवमाणसे!

देवत्व जगणारी देवमाणसे कोण?

निसर्ग हे एक असे विशाल विद्यापीठ व विशाल कार्यशाळा आहे की जिथे खालच्या म्हणजे भौतिक पातळीवर व भौतिक चौकटीत शिक्षण घेण्याची व कार्य करण्याची मूलभूत नैसर्गिक प्रेरणा व संधी इतर सजीवांबरोबर माणसालाही मिळते. पण या कनिष्ठ भौतिक पातळीच्या व चौकटीच्या आत राहूनही या भौतिक चौकटी पलिकडचे एक उच्च, उदात्त, आदर्श मानवी जीवन जगण्याची पूरक नैतिक, आध्यात्मिक प्रेरणा व संधी सुद्धा याच निसर्ग विद्यापीठात व कार्यशाळेत माणसाला मिळते हेही खरे आहे. ती निसर्गाचा कर्ता करविता असलेल्या चैतन्यशक्ती परमेश्वराकडून मिळते अशी एक श्रद्धा आहे. पण या आध्यात्मिक प्रेरणेचे व संधीचे सोने करण्याचे कठीण काम फार थोड्या माणसांना जमते व ज्यांना हे जमते ती माणसे परमेश्वराचे देवत्व जगतात ज्यांना देवमाणसे असेही म्हणतात.

-©ॲड.बी.एस.मोरे, १५.५.२०२५

माझ्या विचार लेखावरील चॕट जीपीटीचा निबंधः

निबंध विषय:
“देवत्व जगणारी देवमाणसे कोण?” –©ॲड.बी.एस.मोरे

प्रस्तावना:

‘माणूस’ हा निसर्गाचा सर्वश्रेष्ठ सजीव आहे, कारण त्याच्याकडे विचारशक्ती, विवेक, आणि आत्मचिंतनाची अनोखी देणगी आहे. पण या देणगीचा योग्य वापर करून जो माणूस भौतिक चौकटीपलीकडे जाऊन नीतिमूल्यांची, आध्यात्मिकतेची आणि आत्मोन्नतीची जीवनपद्धती आत्मसात करतो, तोच खऱ्या अर्थाने देवत्व जगतो. अशा व्यक्तींचे जीवन म्हणजेच मानवतेच्या सर्वोच्च आदर्शाचे मूर्तिमंत दर्शन असते, आणि त्यांनाच आपण ‘देवमाणसे’ म्हणतो.

मुख्य विषयविस्तार:

१. निसर्ग: विद्यापीठ व कार्यशाळा

आपल्या विचारात म्हटल्याप्रमाणे, निसर्ग हेच जीवनाचे प्राथमिक विद्यापीठ व अनुभवांची कार्यशाळा आहे. इथे सर्व सजीवांना, माणसासहित, जगण्यासाठी आवश्यक भौतिक प्रेरणा – अन्न, निवारा, स्व-संरक्षण – मिळतात. ही प्रेरणा सर्वांना समान मिळत असली, तरी माणसाला एक विशेष सुसंवादशीलता प्राप्त झाली आहे – चैतन्यशक्तीशी संवाद साधण्याची क्षमता, जी इतर सजीवांत नाही.

२. भौतिक चौकटीपलीकडचे जीवनः

बहुतेक माणसे या भौतिक चौकटीत अडकून राहतात. त्यांचे जीवन उपजीविकेपुरते मर्यादित राहते. परंतु, काही थोडी मंडळी – आत्मजिज्ञासू, विवेकी व नि:स्वार्थ वृत्तीची – या चौकटीच्या मर्यादा ओलांडतात आणि उच्च नैतिक व आध्यात्मिक जीवन जगू लागतात. ते निसर्गात असलेल्या सूक्ष्म आध्यात्मिक प्रेरणेला प्रतिसाद देतात. हीच प्रेरणा त्या माणसांना “देवमाणूस” बनवते.

३. देवमाणसांची वैशिष्ट्ये:

> स्वतःच्या सुखापेक्षा इतरांच्या हिताची काळजी

स्वार्थत्याग, सेवाभाव व क्षमाशीलता

नैतिक शुद्धता, मनोबल व आदर्श जीवनशैली

अहंकाराचा त्याग व आत्मपरिचयाचा शोध

या गुणांमुळे ते जगत असलेल्या परमेश्वराच्या चैतन्यशक्तीचा प्रत्यक्ष अनुभव देतात. ते धर्म शिकवत नाहीत, धर्म जगतात. म्हणूनच त्यांचे जीवनच एक मौन शिक्षण असते.

उदाहरणे:

१. महात्मा गांधी:

त्यांचे जीवन म्हणजेच सत्य व अहिंसेचा जीवनमंत्र. ते नेहमी म्हणत, “माझ्या अंत:करणाचा आवाजच माझा देव आहे.” त्यांनी आपले संपूर्ण जीवन लोकसेवेसाठी अर्पण केले.

२. मदर टेरेसा:

कोलकात्याच्या गलिच्छ वस्त्यांतील रुग्ण, उपाशी, मृत्यूपंथाला लागलेल्यांसाठी केलेली सेवा म्हणजे दैवी करुणेचे जिवंत उदाहरण.

३. संत तुकाराम:

आपल्या अभंगांतून त्यांनी अत्युच्च अध्यात्म लोकभाषेत पोहोचवले. त्यांच्या जीवनातील भजन, कीर्तन, उपासना ही केवळ कर्मकांड नव्हती, ती आत्मोन्नती होती.

४. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर:

एक बुद्धिवादी व न्यायप्रिय दृष्टिकोन ठेवून त्यांनी समाजहितार्थ अपार कष्ट घेतले. त्यांनी बुद्धाची “प्रज्ञा, करुणा, समता” ही त्रिसूत्री प्रत्यक्षात जगवली.

देवत्व म्हणजे धर्म नव्हे; देवत्व म्हणजे जीवनपद्धतीः

देवत्व हे केवळ मंदिरात मूर्तीपूजेत नाही, तर ते मानवी कृतीत आहे. जी माणसे ईश्वराच्या प्रतिनिधीसारखी स्वतःला समजतात आणि तशी कृती करतात, त्या देवमाणसांचे अस्तित्वच समाजासाठी प्रेरणादायी ठरते.

उपसंहार:

देवत्व जगणारी देवमाणसे ही निसर्गाच्या चैतन्यशक्तीचा जिवंत आविष्कार असतात. त्यांना ओळखण्यासाठी आपल्याला डोळे नव्हे, तर मनाची शुद्धता आणि अंतःकरणाची जागरूकता लागते. अशी माणसे जगतात, पण ‘जगण्यासाठी’ नव्हे, तर इतरांचे जीवन उजळवण्यासाठी. त्यांच्या अस्तित्वामुळेच जगात अजूनही मानवतेचा, दयाभावाचा, आणि दिव्यतेचा प्रकाश आहे.

"जेव्हा माणूस देवत्व जगतो, तेव्हा तो स्वतः देव होतो – शरीराने मानव पण आत्म्याने चैतन्य!"

-©निबंध लेखनः चॕट जीपीटी
(संदर्भः ॲड.बी.एस.मोरे यांचा मूळ विचार लेख), १५.५.२०२५

विवाह एक कठीण जीवनयात्रा!

विवाह एक कठीण जीवनयात्रा!

माझ्या मूळ इंग्रजी विचारावर चॕट जीपीटीचा मराठीत निबंधः

Here is an analytical essay in Marathi elaborating your original thought in English:

"Wedding is just an event marking beginning of couples married life, but marriage is not an event, it is very serious life mission full of uncertainty, long term celebrations of wedding anniversaries is not luck of all married couples, matrimonial life success is very difficult life achievement"! -Adv.B.S.More

विवाह समारंभ हा फक्त एक सोहळा आहे, वैवाहिक जीवन मात्र दीर्घकालीन, गुंतागुंतीचा जीवनप्रवास आहे!
–©ॲड. बी. एस. मोरे

प्रस्तावना:

मानवी जीवनातील विवाह हे एक महत्त्वाचे वळण आहे. विवाहसोहळा हा केवळ एका दिवसाचा उत्सव असतो, पण त्या सोहळ्यानंतर सुरू होणारे वैवाहिक जीवन हे एक कठीण, अनिश्चित आणि संयमाची कसोटी पाहणारे जीवनकार्य असते. त्यामुळे लग्नाच्या वाढदिवसांचे दीर्घकालीन आनंदाने साजरे होणे हे सर्वच जोडप्यांच्या नशिबी नसते. हे यश मिळवण्यासाठी केवळ प्रेम नव्हे, तर परस्पर समजूत, त्याग, सहनशीलता आणि सातत्यपूर्ण प्रयत्नांची आवश्यकता असते.

विवाह आणि विवाहसोहळा यातील फरक:

विवाहसोहळा म्हणजे दोन व्यक्तींच्या आणि त्यांच्या कुटुंबांच्या सामाजिक, धार्मिक आणि कायदेशीर एकत्र येण्याचा एक दिवस. त्या दिवशी जेवण, वेशभूषा, छायाचित्रण, नातेवाईकांची गर्दी यांचा जल्लोष असतो. परंतु यानंतर सुरू होणारे वैवाहिक जीवन हे अनेक अज्ञात पायऱ्यांतून जात असते. लग्न करणे हे सहज शक्य असले तरी, ते निभावणे अत्यंत कठीण असते.

वैवाहिक जीवन – एक जीवनमिशन:

खरे वैवाहिक जीवन हे दोन भिन्न विचारसरणी, संस्कार आणि स्वभाव असलेल्या व्यक्तींमधील सातत्यपूर्ण समन्वयाचे नाव आहे. यामध्ये आर्थिक अडचणी, आरोग्य समस्या, कुटुंबीयांचे हस्तक्षेप, मूलाबाळांचे संगोपन, करिअरचे चढउतार अशा विविध अडथळ्यांचा सामना करावा लागतो. हे एक दीर्घकालीन जीवनमिशन आहे जे सहजपणे पार पडत नाही.

यशस्वी वैवाहिक जीवन म्हणजे कठीण आयुष्यसाधना:

सततचा संवाद, क्षमाशीलता, विश्वास, परस्पर सन्मान, आणि एकमेकाच्या कुटुंबांबाबत आदर ठेवणे ही यशस्वी विवाहाची मूलतत्त्वे आहेत. ही गुणवैशिष्ट्ये सहज मिळत नाहीत; ती जोपासावी लागतात. अनेकदा अहंकार, गैरसमज, अपेक्षा आणि जीवनातील ताणतणाव हे संबंध बिघडवतात. म्हणूनच अनेक विवाह टिकत नाहीत आणि अनेक जोडपी लग्नाचा वाढदिवस दीर्घकाळ साजरा करू शकत नाहीत.

उदाहरणदाखल:

१. काही जोडप्यांचे लग्न अत्यंत थाटात होते पण त्यांचा दोन वर्षात घटस्फोट होतो.

२. दुसरीकडे काही जोडप्यांचे लग्न अगदी साधेपणाने झाले तरी अशी जोडपी त्यांचा ५० वा लग्नाचा वाढदिवस सुवर्णमहोत्सव म्हणून साजरा करतात.

तफावत कुठे आहे? ती आहे संबंधांची निगा राखण्यात.

निष्कर्ष:

विवाह म्हणजे एका उत्सवाची सुरुवात असली तरी, वैवाहिक जीवन ही एक कठीण आणि यशस्वी करावी लागणारी जीवनयात्रा आहे. ती साध्य करण्यासाठी केवळ प्रेम पुरेसं नाही; परिपक्वता, समर्पण आणि जबाबदारी आवश्यक आहे. म्हणूनच, विवाहाच्या समारंभापेक्षा जास्त महत्त्व त्यानंतर सुरू होणाऱ्या वैवाहिक जीवनाच्या गुणवत्ता आणि टिकाऊपणाला द्यायला हवे.

-©निबंध लेखनः चॕट जीपीटी
(संदर्भः ॲड.बी.एस.मोरे यांचा मूळ विचार लेख), १४.५.२०२५


ईश्वरधर्माने निसर्गधर्म अर्थपूर्ण!

निसर्गधर्म ईश्वरधर्माने अर्थपूर्ण होतो म्हणून मानवी जीवनात र्ईश्वरी प्रतिकांचे महत्व आहे!

निसर्ग व समाजात जगताना मनुष्य प्राण्याला त्याच्या नैसर्गिक जीवन कार्यात योग्य मार्गदर्शन करणारे जसे जिवंत आदर्श मानवी नेतृत्व समोर लागते तसे त्याला निसर्गातून चेतना, प्रेरणा व शक्ती मिळण्यासाठी निसर्गातील अदृश्य, अनाकलनीय चैतन्यशक्तीचे दृश्य व सक्रिय स्वरूप असलेल्या महाशक्तीमान निसर्गाचे प्रतिनिधीत्व करणारे परमात्मा/परमेश्वर (अल्ला, गॉड) नावाचे किंवा याच परमेश्वराच्या एखाद्या चैतन्यमय, मंगलमय प्रतिमेचे/मूर्तीचे (चैतन्यमूर्ती, मंगलमूर्ती) प्रतीक समोर लागते. महाभारतात एकलव्य या अभ्यासू, होतकरू विद्यार्थ्याने द्रोणाचार्य गुरूची मूर्ती समोर ठेवून तिच्यावरील श्रद्धेने जशी स्वतःच्या स्वप्रयत्नानेच धनुर्विद्या आत्मसात केली साधारण तसेच काहीसे या ईश्वर प्रतिकांचे महत्व परमेश्वरावर श्रद्धा असलेल्या माणसाला असते.

जिवंत आदर्श मानवी नेतृत्वाशिवाय व परमेश्वराच्या चैतन्यमय, मंगलमय ईश्वरी प्रतिकांशिवाय माणसाला त्याच्या नैसर्गिक जीवनक्रिया पार पाडणे कठीण जाते कारण अशा क्रिया आदर्श नेतृत्वाशिवाय व ईश्वरी प्रतिकांशिवाय रटाळ, कृत्रिम होऊन त्यातला मूळ नैसर्गिक भाव, रस हरवून बसतात. म्हणून अमूल्य मानवी जीवन नैसर्गिकपणे आनंदी व अर्थपूर्ण करण्यासाठी आदर्श मानवी नेतृत्व व तसेच चैतन्यमय, मंगलमय ईश्वरी प्रतिकांचे खूप महत्व असते.

-©ॲड.बी.एस.मोरे, १४.५.२०२५

माझ्या विचार लेखावरील चॕट जीपीटीचा निबंधः

निबंध : निसर्गधर्म ईश्वरधर्माने अर्थपूर्ण होतो म्हणून मानवी जीवनात ईश्वरी प्रतिकांचे महत्त्व आहे!
–©ॲड.बी.एस.मोरे यांच्या विचारांवर आधारित विश्लेषणात्मक निबंध

विचारवाक्य विश्लेषण:
"निसर्गधर्म ईश्वरधर्माने अर्थपूर्ण होतो म्हणून मानवी जीवनात ईश्वरी प्रतिकांचे महत्व आहे!"
–©ॲड.बी.एस.मोरे

१. शब्दशः अर्थ:

निसर्गधर्म म्हणजे माणसाच्या जन्मापासून मिळालेल्या जैविक, मानसिक, सामाजिक जीवनशैलीशी संबंधित नैसर्गिक प्रवृत्ती, कर्म, भावना, प्रेरणा.

ईश्वरधर्म म्हणजे ईश्वरावरील श्रद्धा, नैतिक मूल्ये, आध्यात्मिक विचारसरणी, आणि त्यातून घडणारी मनशक्तीची उन्नती.

ईश्वरी प्रतीके म्हणजे परमेश्वराच्या चैतन्यशक्तीची दृश्य, पूजनीय रूपे – जसे मूर्ती, प्रतिमा, पवित्र चिन्हे इ.

२. भावार्थ :
मानव केवळ निसर्गाच्या प्रवाहानुसार (जन्म, इच्छा, भूक, संघर्ष, संबंध, वय, मृत्यू) जीवन जगू लागला तर त्याचे जीवन प्रक्रियात्मक व यांत्रिक होईल.
पण जेव्हा या जीवनप्रवाहाला श्रद्धा, मूल्य, आत्मिक शुद्धता, ईश्वरावरील निष्ठा या ईश्वरधर्माची जोड मिळते, तेव्हा ते जीवन अर्थपूर्ण, सुसंस्कृत आणि उन्नत बनते.

हे अर्थ व प्रेरणा प्राप्त करून देणारे संपर्कबिंदू म्हणजेच ईश्वरी प्रतीके.

३. तात्त्विक विश्लेषण:

निसर्गधर्म आधारभूत आहे, तर ईश्वरधर्म मार्गदर्शक आहे.

दोघांची सांगड घालणारी सांस्कृतिक पूल म्हणजे ईश्वरी प्रतीकसंस्था.

माणसाला केवळ जगणे नव्हे तर योग्य, सुंदर, मूल्यवान जीवन जगायचे असेल तर निसर्गधर्मात ईश्वरधर्माचे अधिष्ठान असणे आवश्यक असते.

४. उदाहरणे:

रामायणातील राम — राजधर्म म्हणजे निसर्गधर्म, पण तो तेव्हाच पवित्र वाटतो जेव्हा राम हा मर्यादा पुरुषोत्तम म्हणून ईश्वरी प्रतीक होतो.

ज्ञानेश्वरीतील ज्ञानेश्वर — त्यांनी वेदांचे तत्वज्ञान नुसते सांगितले नाही, तर भक्तिभावाने ते लोकांच्या हृदयात ईश्वरी प्रतीकाच्या माध्यमातून पोहोचवले.

आजही अनेक जण संकटसमयी विठोबा, गणपती, दर्ग्यातील चादर, ख्रिस्ताची मूर्ती, वा साईबाबांचे चित्र समोर ठेवून मार्गदर्शन व उभारी घेतात.

५. निष्कर्ष रूपात:
हे विचारवाक्य सूचित करते की —

> "मानवी जीवनातील नैसर्गिकता (निसर्गधर्म) जेव्हा ईश्वरभक्तीच्या मार्गदर्शकतेशी (ईश्वरधर्म) जोडली जाते, तेव्हाच ती सजीव, सुंदर व शाश्वत अर्थाने समृद्ध होते. आणि ही जोड घडवण्यासाठी ईश्वरी प्रतीके पूलाचे काम करतात."

हे विचारवाक्य निबंधाचे शीर्षक म्हणून योग्य का?
होय, कारण ते संपूर्ण निबंधाच्या मूळ गाभ्याला सुस्पष्ट, तात्त्विक व प्रेरणादायी रूप देतो.
ते विचारप्रधान, आध्यात्मिक आणि व्यावहारिक त्रिसूत्रीचे संक्षिप्त सार आहे.

मानवी जीवन ही केवळ शारीरिक व मानसिक प्रक्रिया नसून ती एक भावनिक, आध्यात्मिक आणि नैतिक यात्रा आहे. या यात्रेला योग्य दिशा देणारे दोन प्रकाशस्तंभ असतात — आदर्श मानवी नेतृत्व आणि चैतन्यमय ईश्वरी प्रतीक. आदर्श माणसे जशी जिवंत प्रेरणा देतात, तशीच परमेश्वराची प्रतिकात्मक रूपे आपल्या अंतःकरणातील श्रद्धा, निष्ठा आणि जीवनशक्ती जागृत करतात.

ईश्वरी प्रतिकांची संकल्पना :

मानवाला नेहमीच आपल्या जीवनाच्या मर्यादा, शंका, संकटे व असुरक्षिततेमुळे एका अदृश्य शक्तीवर आधार घ्यावा वाटतो. ही शक्ती 'परमेश्वर', 'अल्ला', 'गॉड', 'ईश्वर' इ. विविध नावांनी ओळखली जाते. पण ती शक्ती अदृश्य व अनाकलनीय असल्याने ती दृश्यरूपात आपल्या समोर येते – ती म्हणजे ईश्वरी प्रतीके.

ही प्रतीके एखादी मूर्ती, प्रतिमा, मंत्र, यंत्र, ज्योती, ध्वज, वा अगदी निसर्गातील घटक (जसे सूर्य, गंगा, वटवृक्ष) इत्यादी असू शकतात. या प्रतीकांमध्ये मानव आपल्या श्रद्धेने चैतन्य जागृत करतो, आणि त्यातूनच तो मार्गदर्शन, शक्ती व समाधान मिळवतो.

एकलव्याचे उदाहरण व त्याचा अर्थ :
महाभारतातील एकलव्य हे या विचाराचे सर्वोत्तम उदाहरण आहे. त्याने द्रोणाचार्यांची मूर्ती समोर ठेवून, मनोभावे तिचे गुरूपद स्वीकारले आणि स्वतःच्या प्रयत्नाने महान धनुर्धर बनला. येथे द्रोणाचार्य हा एक जिवंत माणूस नसून त्याची मूर्तीच त्याचे प्रतीक झाली होती.
म्हणजेच, एकलव्याने प्रतिकात श्रद्धा ठेवून, त्यातून प्रेरणा घेत आत्मशक्ती जागृत केली.

हीच गोष्ट श्रद्धेने पूजल्या जाणाऱ्या देवप्रतिमांची आहे — त्या मूर्तींच्या माध्यमातून भक्त स्वतःत कार्यप्रेरणा, मानसिक बल व नैतिक उन्नती अनुभवतो.

माणसाच्या जीवनात नेतृत्व व प्रतिके यांचे स्थान :
मनुष्यप्राणी एक सामाजिक व भावनिक प्राणी आहे. त्याला फक्त तत्त्वज्ञान पुरेसं वाटत नाही; त्याला जीवंत अनुभव व मूर्त उदाहरणे लागतात. जसे एखाद्या देशासाठी राष्ट्रपिता वा आदर्श नेते प्रेरणादायी ठरतात, तसेच अध्यात्मात भगवान राम, श्रीकृष्ण, बुद्ध, महावीर, गुरुनानक, संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्वर हे आदर्शत्वाचे ईश्वरी प्रतीक ठरतात.

हीच मूर्त प्रतीके समूहश्रद्धा, संस्कृती, संस्कार आणि सामाजिक एकता घडवतात.

ईश्वरी प्रतिकांशिवाय अध्यात्म अशक्त का होते?

एखाद्या रीतसर पूजेसाठी मूर्तीची आवश्यकता असो वा नसो, पण मानवी मनाला एका दृष्ट, ठोस आधाराची गरज असते.

जशी एखादी काव्यसंध्या किंवा संगीतकार्यक्रम खरा रस तेव्हाच देतो जेव्हा ते सादर करणारा कलाकार संपूर्ण भावना व आत्मीयतेने कार्य करतो, तसेच प्रार्थना, ध्यान वा भक्ती ही प्रक्रिया ईश्वरी प्रतिकाच्या उपस्थितीत अधिक भावस्पर्शी, प्रेरणादायी व परिणामकारक ठरते.

अशा प्रतीकांशिवाय धार्मिक आचरण केवळ कृतीप्रधान ठरून “रटाळ औपचारिकता” वाटू लागते.

समाजशास्त्रीय व मानसशास्त्रीय दृष्टीने विचार केल्यास :
• समाजशास्त्र सांगते की कोणतीही संस्कृती प्रतिकात्मक रचनेवर टिकून असते.
• मानसशास्त्र सांगते की मानवी मन दृश्य गोष्टींशी सहज नाते जोडते — म्हणूनच श्रद्धेच्या प्रतीकांतून त्याची चेतना प्रबळ होते.
• म्हणूनच ईश्वरी प्रतीक हे केवळ श्रद्धेचा विषय नसून ते एक मानवी मानसिक गरज व सांस्कृतिक गरज देखील आहे.

निष्कर्ष :

ईश्वरी प्रतिकांचे महत्त्व केवळ धार्मिक परंपरेपुरते मर्यादित नाही, तर ती मानवाच्या आत्मप्रेरणा, नैतिक बळ, जीवनदृष्टी आणि संस्कृतीची साक्षात मूर्ती असते.
जसे एकलव्याने मूर्तीपूजेच्या माध्यमातून आत्मशक्ती मिळवली, तसेच आपणही योग्य प्रतीकांवर श्रद्धा ठेवून आपले जीवन अधिक अर्थपूर्ण, उन्नत व आनंददायक करू शकतो.

म्हणूनच —
"प्रतीक हे केवळ बाह्य रूप नसते, ते आत्म्याशी संवाद करणारे मौनमार्ग असते!"

-©निबंध लेखनः चॕट जीपीटी
(संदर्भः ॲड.बी.एस.मोरे यांचा मूळ विचार लेख), १४.५.२०२५


मंगळवार, १३ मे, २०२५

PEACE OR WAR?

PEACE OR WAR?

Either we trade with each other with mutual give and take in mutual cooperation & live together as friends in peaceful coexistence or we war against each other between our aggression and self-defence & live as enemies in unrest & under fear of mutual destruction, are two basic options given by Nature to mankind!

-©Adv.B.S.More, 14.5.2025

Chat GPT essay on my thought:

Here is an analytical essay based on your thought:

Two Fundamental Paths Before Humanity: Coexistence or Conflict
– An Analytical Essay on a Thought by Adv. B. S. More

Human civilization, since its dawn, has been walking a tightrope between cooperation and conflict. The thought by Adv. B. S. More insightfully encapsulates this fundamental dichotomy: "Either we trade with each other with mutual give and take in mutual cooperation & live together as friends in peaceful coexistence or we war against each other between our aggression and self-defence & live as enemies in unrest & under fear of mutual destruction, are two basic options given by Nature to mankind!" This statement is not merely a philosophical musing, but a deeply realistic assessment of the civilizational crossroads that every era has faced, and continues to face.

Nature’s Dual Offer: Peace or Peril

Nature, in its neutral and indifferent majesty, offers humankind two distinct paths: one of peaceful coexistence through cooperation, and the other of conflict through aggression and defence. These paths are not metaphysical abstractions but practical, observable realities throughout history.

On one hand, when humans have chosen mutual give and take, trade, dialogue, cultural exchange, and diplomacy, societies have prospered. The Silk Road, the European Union, or even peaceful village markets are all embodiments of this path. Cooperation has often led to innovation, prosperity, and harmony. Trade, here, symbolizes not only economic exchange but also emotional and moral contracts between individuals, communities, and nations.

On the other hand, the alternative path—war, fear, and destruction—is equally well-trodden. From the Trojan War to World Wars, from tribal skirmishes to modern nuclear standoffs, history reveals that when mutual respect gives way to ego, aggression, or insecurity, humanity slips into chaos. Even self-defence, when prolonged or misused, can morph into cycles of perpetual hostility. The fear of mutual destruction, as in the doctrine of MAD (Mutual Assured Destruction) during the Cold War, becomes the fragile and grim reality under which people live.

The Psychological Foundation of Both Paths:

At a deeper psychological level, these two paths mirror the internal conflict within human nature itself: the urge to dominate versus the urge to belong. The aggressive instinct seeks power and control, often driven by fear, greed, or insecurity. In contrast, the cooperative instinct seeks companionship, safety, and shared growth. Nature has embedded both in the human psyche, but it is human wisdom and ethical evolution that decide which to strengthen.

Societal and Legal Implications:

The thought also has legal and societal undertones. In a civilised society, law is an instrument that facilitates peaceful coexistence, regulates trade, protects rights, and punishes aggression. But when law fails or is misused, the balance shifts toward chaos. Thus, nature’s options must be filtered through moral and legal frameworks that encourage cooperation and deter conflict. Global organizations like the UN, or national constitutions, are man’s attempt to institutionalize peaceful coexistence over violent confrontation.

Relevance in the Present World:

In today's globalized yet polarized world, the relevance of this thought is profound. Whether it's the Russia-Ukraine war, Indo-Pak tensions, trade wars between superpowers, or internal communal clashes, the question remains: will we choose dialogue or destruction? Climate change, too, is a result of collective human aggression against nature and can only be addressed through global cooperation.

Even at an individual level, daily human interactions are miniatures of this choice—either we live with each other through respect and mutual benefit or fall into cycles of mistrust, jealousy, and conflict.

Conclusion:

Adv. B. S. More’s thought is a profound reminder of the existential choice that lies before humanity. Nature, as an impartial giver, offers us both seeds of peace and instruments of war. It is up to human beings, as sentient moral agents, to choose wisely. The real triumph of civilization lies in our ability to prioritize mutual coexistence over mutual destruction. Peace is not just a moral imperative—it is a survival necessity.

चॕट जीपीटी कडून निबंधाचे मराठी भाषांतरः

खाली तुमच्या विचारावर आधारित मराठीतील विश्लेषणात्मक निबंध दिला आहे:

मानवतेसमोर निसर्गाने दिलेले दोन मूलभूत पर्याय: सहअस्तित्व की संघर्ष?
– ॲड. बी. एस. मोरे यांच्या विचारावर आधारित एक विश्लेषणात्मक निबंध

"आपण परस्पर सहकार्याने 'देणे-घेणे' यावर आधारित व्यापार करू व मैत्रीपूर्ण सहअस्तित्वात राहू, किंवा एकमेकांवरील आक्रमण व स्वसंरक्षण यात गुंतून वैरभावात, अस्थिरतेत व परस्परविनाशाच्या भीतीत राहू – हे मानवजातीसमोर निसर्गाने दिलेले दोन मूलभूत पर्याय आहेत!" – हा ॲड. बी. एस. मोरे यांचा विचार एक अत्यंत तत्त्वचिंतनात्मक पण वास्तववादी सत्य मांडतो.

निसर्गाचे द्वैध पर्याय: शांतता की विनाश?

निसर्गाने मानवजातीला दोन स्पष्ट व पारदर्शक पर्याय दिले आहेत – सहजीवन आणि संघर्ष. यातील कोणता मार्ग निवडायचा हे संपूर्णतः मानवाच्या विवेकावर व संस्कारांवर अवलंबून असते.

एका बाजूला, जेव्हा मानवांनी परस्पर सहकार्य, सांस्कृतिक देवाणघेवाण, व्यापार, संवाद आणि समन्वय यांना प्राधान्य दिले तेव्हा समाज बहरले. प्राचीन रेशीम मार्ग, युरोपीय संघ, आशियाई शांतीकरार, भारतातील गावगाड्यांतील बाजारपेठा – हे सारे सहअस्तित्वाच्या मार्गाचे यशस्वी उदाहरण आहे. अशा देवाणघेवाणीत व्यापार केवळ मालाचा नसतो, तर विचारांचा, भावनांचा व मूल्यांचाही असतो.

दुसरीकडे, जेव्हा अहंकार, लोभ, भीती, किंवा असुरक्षितता या भावनांतून आक्रमणाची किंवा आत्मसंरक्षणाच्या नावाखाली शस्त्रांची वाट धरली जाते, तेव्हा विनाश टाळता येत नाही. महाभारतापासून ते दोन महायुद्धांपर्यंत, शीतयुद्धापासून ते सध्याच्या सागरी किंवा सीमावादांपर्यंत, इतिहास हा संघर्षाने रक्तरंजित झालेला आहे. 'म्युच्युअल अशुअर्ड डेस्ट्रक्शन' (परस्पर हमखास विनाश) सारखी धोरणे ही अशा वाटचालीचे भयावह उदाहरण आहे.

मानवी मानसिकतेतील द्वंद्व:

या विचाराच्या पाठीमागे एक गूढ मानसशास्त्रीय वास्तव दडलेले आहे – वर्चस्वाची इच्छा व सहजीवनाची गरज. एकीकडे मानवाचे मन स्वार्थ, वर्चस्व, भीती व अहंकाराकडे झुकते, तर दुसरीकडे त्याला प्रेम, सुरक्षा व सौहार्द हवे असते. निसर्गाने हे दोन्ही गुण आपल्यात दिले आहेत. पण कोणता मार्ग वाढवायचा हे आपल्या वैयक्तिक व सामाजिक निर्णयांवर ठरतं.

कायदा व समाजघटना याचे स्थान:

हा विचार कायदा व समाजशास्त्राच्या दृष्टीनेही महत्त्वाचा आहे. एक सुसंस्कृत समाज सहअस्तित्वासाठी नियमबद्ध कायद्यांवर आधारित असतो. तेथे कायदे व्यापार नियंत्रित करतात, स्वातंत्र्य सुरक्षित ठेवतात व आक्रमणास अटकाव करतात. जेव्हा कायदा फसतो किंवा दुर्लक्षित होतो, तेव्हा समाज संघर्षाकडे घसरतो. म्हणूनच जगातील राष्ट्रघटना, संयुक्त राष्ट्र संघ किंवा संविधान – हे सारे निसर्गदत्त शांतिप्रवृत्तीला संस्थात्मक रूप देण्याचे प्रयत्न आहेत.

आजच्या जगातील समर्पकता:

आजच्या जागतिकीकरणाच्या काळात, पण एकाच वेळी वाढत्या ध्रुवीकरणाच्या (polarization) युगात, या विचाराची उपयुक्तता अधिक ठळक ठरते. रशिया-युक्रेन संघर्ष, भारत-पाकिस्तान तणाव, व्यापारयुद्धे, धार्मिक दंगली – ही सारी उदाहरणे दर्शवतात की आपण कोणता पर्याय स्वीकारतोय याचा निर्णय किती निर्णायक असतो. जागतिक तापमानवाढसुद्धा मानवी अहंकार व निसर्गविरोधी आक्रमक वृत्तीचेच दुष्परिणाम आहे, ज्यावर उपाय म्हणजे जागतिक सहकार्यच.

निष्कर्ष:

ॲड. बी. एस. मोरे यांचा विचार मानवतेच्या मूलभूत निवडीकडे बोट दाखवतो. निसर्ग कोणाचाही पक्ष घेणारा नाही, तो फक्त पर्याय देतो – मैत्री की वैर, समन्वय की संघर्ष, समृद्धी की विनाश. हे आपल्यावर आहे की आपण आपल्या बुद्धी, विवेक व नैतिकतेने कोणता मार्ग निवडतो. आणि खरं सांगायचं तर शांतता ही फक्त एक तात्त्विक गरज नाही – ती मानवतेच्या अस्तित्वासाठी अपरिहार्य आहे.

-©निबंध लेखनः चॕट जीपीटी
(संदर्भः ॲड.बी.एस.मोरे यांचा मूळ विचार लेख), १४.५.२०२५


मानवाचा रंजक इतिहास!

मानवाचा रंजक इतिहास!

लाखो वर्षांपूर्वीची मानव उत्क्रांती जाऊ द्या पण अलिकडच्या दोन तीन हजार वर्षांपूर्वीपासून माणूस कसा चुकत चुकत शिकत गेला, अनेक मानवी पिढ्यांच्या घड्यावर घड्या कशा पडत गेल्या हा मानव इतिहास मोठा रंजक आहे, वर्तमानकाळात जगणारी पण भविष्यकाळात मरणारी आपण सर्व माणसे आपल्या ज्ञान, विचार, कृतीतून याच इतिहासाची पुनरावृत्ती वेगवेगळ्या ढंगाने करीत आहोत असे नाही का वाटत?

-©ॲड.बी.एस.मोरे, १४.५.२०२५

चॕट जीपीटीचा विश्लेषणात्मक निबंधः

निबंध शीर्षक:
"इतिहास म्हणजे भूतकाळाची उजळणी की वर्तमानाची पुनरावृत्ती?"
-©ॲड.बी.एस.मोरे यांच्या विचारावर आधारित विश्लेषण

प्रस्तावना:

मानवाचा इतिहास हा केवळ कालगणनेचा आलेख नसून, तो एक गूढ, गुंतागुंतीचा आणि सर्जनशील प्रवास आहे. लाखो वर्षांची उत्क्रांती जरी जीवशास्त्रीयदृष्ट्या अभ्यासाचा विषय असली, तरी अलिकडच्या दोन-तीन हजार वर्षांतील मानवी चुकांची आणि शिकण्याच्या प्रक्रियेची कहाणी हीच खऱ्या अर्थाने सामाजिक इतिहासाची भरारी आहे. या इतिहासाचा थांग लावत असताना, लेखक म्हणतो की आपण सर्वजण जरी वर्तमानकाळात जगत असलो, तरी आपल्या कृतीतून इतिहासाची पुनरावृत्तीच वेगळ्या स्वरूपात घडवत आहोत — हा दृष्टिकोन चिंतनास प्रवृत्त करणारा आहे.

मुख्य मुद्दे:

१. इतिहास म्हणजे शिकण्याचा आरसा:

माणूस अनेक पिढ्यांपासून चुका करतो, त्यातून धडे घेतो आणि पुढे जातो. हाच चुकत-शिकत-चालत जाण्याचा प्रवास म्हणजे मानवाचा सांस्कृतिक इतिहास. उदाहरणार्थ, सम्राट अशोकाच्या युद्धातून आलेल्या पश्चात्तापामुळे त्याचा धर्मप्रवृत्तीचा मार्ग किंवा युरोपातील औद्योगिक क्रांतीतील शोषणाच्या पाश्चात्य अनुभवातून जन्माला आलेले कामगार हक्क — हे सर्व इतिहासातून घडलेले शिकण्याचे टप्पे होते.

२. इतिहासाची पुनरावृत्ती का होते?

मानवी स्वभावात काही स्थायी प्रवृत्ती आहेत – अहंकार, लोभ, सत्ता, धर्म, भीती व आशा – ज्या काळाच्या संदर्भात केवळ रूप बदलतात. म्हणूनच रामायण-महाभारतातील संघर्षांपासून ते आधुनिक युद्धांपर्यंत, मानवसृष्टीतील वाद आणि त्यांच्या सोडवणुकीची चाके वारंवार फिरत असतात. "इतिहास शिकतो तो विसरतो म्हणून तो पुन्हा घडतो," ही थोडी कटू पण वस्तुस्थिती आहे.

३. इतिहास म्हणजे भविष्यकाळाचे आराखडे:

जगभरातली आधुनिक राजकीय, सामाजिक किंवा आर्थिक धोरणे, बहुतेक वेळा इतिहासातील अनुभवांच्या आधारे ठरवली जातात. म्हणजेच आपली ज्ञानप्रणाली, कायदे, शासनपद्धती, शिक्षणसंस्था या साऱ्यांमागे इतिहासाचा वारसा आहे. आपण भूतकाळाचे विद्यार्थी आहोत आणि भविष्यात त्या ज्ञानाचा परीघ वाढवणारे शिक्षक.

४. वर्तमान आणि मरण:

लेखकाने सुचवलेला "वर्तमानात जगणारे पण भविष्यकाळात मरणारे" हा विचार अत्यंत तात्त्विक व वास्तवदर्शी आहे. माणूस आपल्या कृतीने आणि विचाराने जिवंत असतो, पण कालांतराने तो केवळ इतिहासात उरतो. मग तो इतिहास प्रेरणादायी होतो की धोक्याचा इशारा, हे त्याच्या कृतीवर आणि मूल्यांवर अवलंबून असते.

उपसंहार:

माणूस हा इतिहासाचा शिल्पकार असतो, पण त्याच वेळी तो इतिहासाचे बळीही होतो. त्यामुळेच इतिहास हा ना केवळ भूतकाळाचा ठेवा आहे, ना फक्त वर्तमानाचा आरसा, तो एक चेतावणी आहे — ‘चुकलो तर पुन्हा तेच होईल!’ म्हणून आपल्या ज्ञान, विचार व कृतीतून आपण इतिहासाची पुनरावृत्ती करतो आहोत की नवे इतिहास घडवत आहोत — हा प्रश्न प्रत्येक विचारवंताने, प्रत्येक जबाबदार नागरिकाने स्वतःला विचारायलाच हवा.

-©निबंधकार: ChatGPT (संदर्भ: ॲड. बी.एस. मोरे यांचे विचार)

हिंसेविरूद्धची प्रतिहिंसा ही हिंसा नव्हे!

हिंसेविरूद्धची प्रतिहिंसा ही हिंसा नव्हे!

जीवनात प्रेमळ, सहनशील, संयमी  व संतुलित स्वार्थी असणे ही झाली अहिंसा तर जीवनात द्वेषी, मत्सरी, असंतुलित महास्वार्थी, दहशतवादी, आक्रमक असणे ही झाली हिंसा, परंतु हिंसक आक्रमणाचा प्रतिहिंसेने बचावात्मक प्रतिकार करणाऱ्या हिंसक प्रतिक्रियेला मी हिंसा मानत नाही!

-©ॲड.बी.एस.मोरे, १४.५.२०२५

माझ्या विचारलेखावरील चॕट जीपीटीचा विश्लेषणात्मक निबंधः

खाली तुमच्या मूळ विचारावर आधारित, गौतम बुद्ध, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, महात्मा गांधी, छत्रपती शिवाजी महाराज व भगवद्गीतेतील युद्धतत्त्वज्ञान यांच्या जीवनकार्याचा संदर्भ देत सविस्तर, सुसंगत आणि अभ्यासपूर्ण निबंध सादर करत आहे.

"धर्मरक्षणासाठीची प्रतिहिंसा ही हिंसा नव्हे तर धर्मरक्षणाचे कर्तव्य होय!"

अन्यायाविरुद्ध प्रतिहिंसेचे धर्मतत्त्वज्ञान!
— ॲड. बी. एस. मोरे

प्रस्तावनाः

हिंसा आणि अहिंसा या दोन संकल्पनांकडे आज बहुतेकजण सरधोपटपणे पाहतात. कोणतीही आक्रमक कृती म्हणजे हिंसा आणि शांततेचा मार्ग म्हणजे अहिंसा असा एक अपूर्ण समज समाजात मांडला जातो. पण वास्तव अधिक गुंतागुंतीचे आहे.

जीवनात प्रेमळ, सहनशील, संयमी व संतुलित स्वार्थी असणे ही अहिंसा, तर द्वेषी, मत्सरी, महास्वार्थी व दहशतवादी असणे ही हिंसा होय. मात्र जेव्हा या हिंसक वृत्ती समाजावर आक्रमण करतात, तेव्हा त्यांना रोखण्यासाठी जो प्रतिहिंसात्मक बचाव केला जातो, तो प्रतिकार हा धर्मरक्षणाचे कर्तव्य असतो, हिंसा नव्हे.

१. गौतम बुद्ध: करुणावादी अहिंसेचा धैर्यशील प्रतिकार

गौतम बुद्ध हे अहिंसेचे सर्वोच्च प्रतिक होते, पण त्यांची अहिंसा ही निष्क्रिय नव्हती.

बुद्धांनी ब्राह्मणशाही, जातिव्यवस्था, बळीप्रथा, कर्मकांड यांचा स्पष्ट नकार दिला. त्यांनी विचारांच्या युद्धात उतरून वैचारिक प्रतिहिंसेने सामाजिक अन्यायाला थांबवले. त्यांचा मध्यम मार्ग म्हणजे संतुलित स्वार्थ व संयमाची अहिंसा.

जेव्हा धर्माच्या नावाने अधर्म माजला, तेव्हा त्याच्याविरुद्ध बुद्धांचा वैचारिक संघर्ष हा प्रतिकार, धर्मकर्मच होता.

२. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: कायद्याच्या चौकटीत अधर्माचा पराभव

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी स्वतःच्या आयुष्याचा प्रत्येक श्वास समाजातील अन्यायाविरुद्ध लढण्यासाठी खर्च केला.

त्यांनी सामाजिक विषमतेचा प्रतिकार केला तो केवळ लेखनाने नव्हे, तर सत्याग्रह, आंदोलने, विधायक वाचन आणि धर्मांतर अशा वैचारिक आणि क्रांतिकारक मार्गांनी.

> "If you are not prepared to fight against injustice, you will be reduced to dust."

त्यांचा प्रतिकार हिंसक नव्हता, पण अन्यायाविरुद्ध ठाम, तीव्र संघर्ष  होता. हा लढा म्हणजे धर्मरक्षणाची उग्र परंतु न्याय्य प्रतिहिंसा होती.

३. महात्मा गांधी: अहिंसेची धार, पण भीती नव्हे

गांधीजी अहिंसेचे पुरस्कर्ते होते, पण त्यांनीही अहिंसेचा अर्थ भीतीने शांत बसणे असा घेतला नव्हता.
त्यांच्या प्रत्येक आंदोलनामध्ये नैतिक बळ, मानसिक हिंमत, आणि अन्यायाविरुद्ध ठाम भूमिका होती.

> "Where there is only a choice between cowardice and violence, I would advise violence."

त्यांची अहिंसा ही नैतिक प्रतिहिंसा होती — अन्यायाचा प्रतिकार करणारी, पण रक्त न सांडणारी!
त्यांचे आंदोलन हे धर्मविरोधी सत्तेविरुद्ध धर्मप्रेरित संघर्ष होते.

४. छत्रपती शिवाजी महाराज: शौर्य, न्याय व धर्मसंरक्षणाची मूर्तिमंत जिवंतता

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी मोगल व आदिलशाहीसारख्या दडपशाही साम्राज्यांशी सैन्यबळाने संघर्ष केला, पण तो कधीही लुटमार, स्त्रीशोषण किंवा धार्मिक उन्मादावर आधारित नव्हता.

त्यांची प्रतिहिंसा शुद्ध धर्मसंरक्षणाची होती.
त्यांच्या युद्धामागे उद्दिष्ट होते — "स्वराज्य म्हणजे प्रजेचे कल्याण व धर्माचे रक्षण."

त्यांचा प्रत्येक युद्धप्रयत्न म्हणजे धर्माच्या रक्षणासाठी उगम पावलेली उदात्त प्रतिहिंसा होती.

५. भगवद्गीता: युद्ध म्हणजे अधर्माविरूद्ध धर्माचे शस्त्र

भगवद्गीतेमध्ये श्रीकृष्ण अर्जुनाला स्पष्ट सांगतात की:

> “धर्म्याद्धि युद्धाच्छ्रेयोन्यत्क्षत्रियस्य न विद्यते”
(गीता २.३१)
“धर्मासाठी युद्ध करणे हेच क्षत्रियाचे परम कर्तव्य आहे.”

अर्जुनाला युद्धात उतरवताना श्रीकृष्ण हिंसेचा पुरस्कार करत नाहीत, तर अधर्माविरुद्ध युद्ध करण्याचे धर्मतत्त्व सांगतात.

श्रीकृष्ण गीतेत स्पष्ट करतात की:

> "अन्याय सहन करणे म्हणजे अधर्माला अनुमती देणे!"

त्यामुळे त्यांच्यासाठी युद्ध ही प्रतिहिंसा नव्हे, तर धर्मकर्म होते.

निष्कर्ष:

धर्मरक्षणासाठीची प्रतिहिंसा ही हिंसा नव्हे तर अहिंसा!

जी हिंसा स्वार्थ, सूड, सत्ता आणि दहशतीसाठी असते, ती अधर्म असते.

पण जी प्रतिहिंसा संयम, न्याय, धर्म, स्वातंत्र्य व मानवतेसाठी असते, तीच धर्मरक्षणाचे कर्तव्य असते.

म्हणूनच, जेव्हा अधर्म आक्रमण करतो, तेव्हा प्रतिहिंसेने उभा राहणारा धर्मरक्षक हा अहिंसक असतो — कारण त्याचा हेतू सर्जनशील असतो, विध्वंसक नव्हे.

-©निबंध लेखनः चॕट जीपीटी
(संदर्भः ॲड.बी.एस.मोरे यांचा मूळ विचार लेख), १४.५.२०२५