बुद्धीला प्रश्न पडले नाहीत तर ती गंजते!

बुद्धीला प्रश्न पडले नाहीत तर ती गंजते!

(१) बुद्धीला प्रश्न पडतात तेंव्हा ती त्या प्रश्नांचा मागोवा घेत त्यांची उत्तरे शोधते व अशी उत्तरे शोधत आयुष्याचे धडे शिकत जाते. आपली ज्ञानेंद्रिये आपल्या मेंदूतील बुद्धीला माहिती पुरवतात तर आपल्याला होणाऱ्या वासना, भावना यांच्या जाणिवा याही आपल्या बुद्धीला माहिती पुरवतात. माहिती हे बुद्धीचे खाद्य असते. हे खाद्य मिळाले नाही तर बुद्धी उपाशी राहून मरेल. हे खाद्य बुद्धीचे कच्चे अन्न असते.  ते खाण्यास म्हणजे ज्ञान या अर्थाने वापरण्यास योग्य होण्यासाठी बुद्धी त्यावर प्रक्रिया करते. प्रश्न सुरू करून बुद्धी त्या प्रक्रियेचे इंजिन सुरू करते. बुद्धीला प्रश्न पडणे हेच बुद्धीच्या जिवंत पणाचे लक्षण असते. बुद्धीला जर प्रश्न पडले नाहीत तर ती गंजते. शालेय शिक्षण हे मूलभूत प्रश्नोत्तरांचे शिक्षण असते तर कॉलेज शिक्षण हे गंभीर प्रश्नोत्तरांचे शिक्षण असते. निसर्ग हीच मोठी शाळा व हेच मोठे कॉलेज आहे. म्हणून औपचारिक शाळा, कॉलेजात न शिकणारी माणसेही निसर्गाच्या शाळा, कॉलेजात सतत अनौपचारिक शिक्षण घेत असतात.

(२) मी कमला मिल या कापड गिरणीच्या खर्च (कॉस्टिंग) खात्यात कारकून म्हणून कामाला लागलो तेंव्हा मी कॉमर्स शाखेचा पदवीधर (बी.कॉम.) होतो. परंतु कापसावर होणारी प्रक्रिया, तो प्रक्रिया खर्च काय असतो याची बिलकुल माहिती नव्हती. म्हणजे बी.कॉम. पदवीतून मिळालेले माझे ज्ञान जुजबी होते. मग हळूहळू कॉस्टिंग खात्याच्या वरिष्ठांची बोलणी खात कापूस खरेदी खर्च, कापसापासून धागा बनविण्याचा खर्च, धाग्यापासून कापसाचे तागे बनविण्याचा खर्च, मग त्या ताग्यांची धुलाई, रंगरंगोटी, डिझाईन वगैरे करण्याचा खर्च, या संपूर्ण प्रक्रियेत घाम गाळणाऱ्या कामगारांचा पगार, मग या सगळ्या खर्चांची गोळाबेरीज करून त्यावर केंद्रीय कर म्हणजे उत्पादन शुल्क (एक्साईज)अधिक केल्यावर येणाऱ्या एकूण कापड खर्चात कापड गिरणी मालकाचा नफा अधिक करायचा व मग कापडाची विक्री किंमत काढायची. या विक्री किंमतीवर मग पुढे कापड दूकानदार विक्री कर लावून ग्राहकाला कापड विकायचे. अशी ती लांबलचक प्रक्रिया होती. तिचे ज्ञान त्या कॉस्टिंग खात्यात कामाचा प्रत्यक्ष अनुभव मिळाल्यावरच मला प्राप्त झाले. बी.कॉम. पदवी नसलेले काही वरिष्ठ लोक त्या खात्यात माझे बॉस होते कारण त्यांना त्या  कामाचे प्रॕक्टिकल ज्ञान होते.

(३) नंतर मी बऱ्याच कंपन्यांत नोकऱ्या केल्या. तिथे विविध प्रकारचे ज्ञान मिळविले. मग कंपनी  सेक्रेटरी (इंटर) पूर्ण करून कंपनी सेक्रेटरीला मदतनीस म्हणून सेक्रेटरीयल प्रॕक्टिसचेही थोडे काम केले. मग पुढे एलएल.बी. करून वकिली करीत जगाचेही भरपूर ज्ञान मिळविले. परंतु माझ्या बुद्धीने मिळविलेले हे ज्ञान खूपच अपुरे आहे. म्हणून तिला सतत प्रश्न पडतात मग ते प्रश्न विज्ञानाचे असोत, धर्माचे असोत, निसर्गाचे असोत, देवाचे असोत, अर्थकारणाचे असोत, राजकारणाचे असोत, कलेचे असोत की क्रिकेट  सारख्या खेळांचे असोत. माझ्या बुद्धीवर या सर्व प्रश्नांचा सतत भडिमार चालू असतो. या सर्व प्रश्नांची उत्तरे शोधण्याचा प्रयत्न माझी बुद्धी सतत करीत असते.

(४) खरं तर, सगळ्यांनाच असे प्रश्न पडले पाहिजेत. तुम्ही ते विचारले पाहिजेत. तुम्हाला तुमच्या प्रश्नांची उत्तरे देणारा एकच गुरू सापडू शकत नाही. कारण निसर्गाच्या सर्व शाखांचे पूर्ण ज्ञान असणारा गुरू या जगात असूच शकत नाही. म्हणून मी कोणालाही गुरू करून घेतला नाही. बाकी आयुष्यात बरेच गुरू भेटले ज्यांनी मला काही गोष्टी शिकवल्या. पण माझा खरा गुरू एकच आणि तो म्हणजे निसर्ग. त्या निसर्गात देव आहे असे मानून मी त्या देवालाच उलट प्रश्न करतो. आता देवाला मी असे उलट प्रश्न केल्यावर काहीजण उगाच भावनिक का होतात हेच मला कळत नाही. आपण ज्याच्या वर प्रेम करतो, ज्याच्या वर विश्वास टाकतो त्यालाच प्रश्न करणार नाही तर मग कोणाला करणार? लहान मुले आईवडिलांनाच प्रथम प्रश्न विचारणार ना! मग मी वयाने कितीही मोठा झालो, जगातील काही जुजबी ज्ञान मिळवले तरी निसर्गापुढे म्हणा किंवा निसर्गातील देवापुढे म्हणा मी लहान मूलच ना!

(५) तुम्हीच निवडून दिलेल्या तुमच्या सत्ताधारी लोकांना उलट प्रश्न केले नाहीत तर ते तुम्हाला गृहीत धरतील, तुमच्या अज्ञानाचा गैरफायदा घेऊन तुमच्या बोडक्यावर बसतील. म्हणून त्यांना प्रश्न विचारले पाहिजेत. कारण आपण त्यांना आपले मायबाप समजतो. त्यांनीही मुले असे प्रश्न का करतात म्हणून रागावू नये. पण काही मुले खोडकर असतात. ती उगीच चेष्टा करायची म्हणून काहीतरी प्रश्न कुत्सितपणे विचारत राहतात. हे असले उद्योग खरेच चुकीचे आहेत. काही माणसे उगाच वाद घालायचा म्हणून केवळ वादासाठी वाद घालतात. हे तर अतिशय निंदनीय आहे.

(६) साधारण साठी ओलांडली की माणसाचा मृत्यूकडे प्रवास सुरू होतो. माझे वय सद्या ६४ चालू आहे. म्हणजे या प्रवासात मी पुढे येऊन पोहोचलोय. पण माझ्या बुद्धीला सतत प्रश्न पडतच राहतात. समाजमाध्यमांवर माझ्या  लेखांतून, छोट्या छोट्या विचार वाक्यांतून मी या प्रश्नांना उघड करतो. माणूस हा मरेपर्यंत शिकतच असतो. पण बरेच प्रश्न शेवटपर्यंत अनुत्तरीत राहतात. म्हणून माणूस हा मरताना ज्ञानाच्या बाबतीत अतृप्त राहूनच मरतो. मानवी बुद्धी ही जिज्ञासू असते म्हणून ती सतत प्रश्न करते. तिला प्रश्न विचारू द्या! तुम्ही जर तिला प्रश्न विचारताना अडवले, रोखले तर ती गंजून जाईल!

-ॲड.बी.एस.मोरे©२०.७.२०२०

लज्जा!

देवाला पण लाज वाटत असेल का?

लज्जेची भावना ही माणसातच आहे. जनावरे न लाजता त्यांची नैसर्गिक क्रियाकर्मे बिनधास्त उरकतात. पण माणूस मात्र काही नैसर्गिक गोष्टी करायलाही लाजतो. हो, पण म्हणून तर तो माणूस आहे ना! नाहीतर जनावरांत व माणसांत काही फरकच राहिला नसता. आता ही लज्जेची भावना देवाने माणसात घातली म्हणावी तर पुन्हा प्रश्न निर्माण होतो की ही लज्जेची भावना देवाने माणसात पूर्णपणे का नाही घातली? ती भावना अर्धवट घातल्यामुळे  काही माणसे निर्लज्जपणे वागतात. कधीकधी ही निर्लज्ज माणसे त्यांच्या निर्लज्जपणाचा कळस करतात. माणसांचा हा निर्लज्जपणा तो देवही खुशालपणे बघत रहातो हे मात्र विचित्र वाटते. मग हा निर्लज्जपणा एका बाजूने म्हणजे नुसत्या माणसाच्या बाजूने नसून तो दुसऱ्या बाजूने म्हणजे देवाच्या बाजूनेही आहे हे उघड होते. देवाला जर अशा गोष्टींची लाज वाटली असती तर त्याने त्यांचा बंदोबस्त केला असता ना! माणूस अर्धा लाजरा, अर्धा निर्लज्ज आहे तर मग माणसाला असा अर्ध्या अक्कलेचा बनवणारा तो देवही तसाच आहे काय? खरंच माणसाला असा अर्धा लाजरा बनवला याची देवाला लाज वाटत असेल काय?

-ॲड.बी.एस.मोरे© १९.७.२०२०

मै हूं ना!

माझ्या हातात सर्वोच्च सत्ता आली आणि मी कोरोनाला पळवून लावले!

काल असेच एक भारी स्वप्न मला पडले. माझ्या हातात अचानक सर्वोच्च सत्ता आली. मग मी जनतेला रेडिओ व टी.व्ही. वरून एक भाषण ठोकले. ते भाषण एकंदरीत असे होते.

"प्रिय नागरिक बंधू, भगिनींनो! अगोदर तुम्ही हे लक्षात घ्या की कोरोना विषाणूवर औषध नाही. पण हा विषाणू घशाला व फुफ्फुसाला किती त्रास देतो, तो कोणत्या माणसावर हिंसक हल्ला करून ठार मारतो व कोणत्या माणसाला फक्त अस्वलासारख्या गुदगुल्या करून सोडून देतो याची मी गोड बोलून चीनकडूनच माहिती काढून घेतली आहे. पण चीनवर माझा विश्वास नसल्याने त्याला क्रॉस चेक करण्यासाठी मी जागतिक आरोग्य संघटनेच्या अध्यक्षाला तरी कोरोनाचे ज्ञान आहे का याची चाचपणी करून घेतली आहे. पण ही चौकशी करीत असताना मनातून दोघांनाही शिव्या हासडून शेवटी मी आपल्याच संशोधकांशी व मोठ्या डॉक्टरांशी चर्चा करून मूलभूत माहिती काढली आहे. हे सर्व काम मी दोन दिवसांत उरकले. मग मी तिसऱ्या दिवशी परदेशातून येणाऱ्या विमान प्रवाशांना भारतात येऊच दिले नाही. त्यांचा विमानतळांवरच मस्त बंदोबस्त केला. खाणे पिणे, वैद्यकीय सुविधा सगळ्या गोष्टी त्यांना विमानतळांवरच व तसेच त्यांच्या आजूबाजूच्या असलेल्या थ्री स्टार, फोर स्टार, फाईव्ह स्टार हॉटेलात केल्या आहेत. पण परिस्थिती थोडी  गंभीर असल्याने तुम्ही यापुढे फक्त आठ दिवस लॉकडाऊन मध्ये रहायचे आहे. तुम्ही आता मास्क व शारीरिक अंतर ठेऊन काम करण्याची संस्कृती आत्मसात करायला हवी. जी माणसे वृद्ध आहेत, न्यूमोनिया वगैरे होऊन गेलेल्या आजारांनी ज्यांची फुफ्फुसे कमकुवत झाली आहेत, ज्यांना ब्लड प्रेशर, मधुमेह सारखे आजार आहेत त्यांना कोरोना विषाणू ठार मारू शकतो. अशा लोकांनी मात्र आठ दिवसांचा लॉकडाऊन संपल्यावरही घराबाहेर पडायचे नाही. बाकी ठणठणीत असलेल्या माणसांनी बिनधास्त मास्क लावून बाहेर पडायचे. पण शारीरिक अंतराचा नियम मोडायचा नाही. तसे केल्यास पोलीस त्यांना अटक करून सरळ जेलमध्येच रवानगी करतील. राखीव ठेवलेल्या काही विषाणूरोधक इंजेक्शन्सचा उपयोग फक्त १० ते २०% गंभीर  रूग्णांवरच केला जाणार आहे. गंभीर रूग्ण कोण तर जुनाट आजारांनी अगोदरच प्रतिकार शक्ती कमकुवत झालेले रूग्ण ज्यांचे मूळचे आजार शरीरात कोरोना विषाणू घुसला की बळावतात. बाकीच्या ठणठणीत माणसांच्या शरीरात चुकून किंवा  निष्काळजीपणामुळे कोरोना विषाणू घुसलाच तर त्यांच्या मजबूत प्रतिकार शक्तीला, सशक्त मनोबलाला मदत म्हणून फ्लू वर असलेली औषधे देऊन त्यांनी घरी राहूनच बरे व्हायचे आहे. खाजगी रूग्णालयात जाऊन त्यांचा धंदा वाढवायचा नाही. सर्व सरकारी रूग्णालयांत, प्राथमिक आरोग्य केंद्रात फ्लूच्या गोळ्यांची, प्रतिकार शक्ती आणखी वाढवून शरीरातून कोरोना विषाणूची क्रियाशीलता संपवणाऱ्या  टॉनिक्सच्या गोळ्यांची व्यवस्था केलेली आहे. तेंव्हा या कोरोनाला बिलकुल घाबरायचे नाही. आठ दिवसांनी लॉकडाऊन उठला की मास्क लावून शारीरिक अंतर नियमाचे पालन करीत व अधूनमधून हातावर सॕनिटायझर शिंपडत तुम्ही  बिनधास्त कामाला जायचे आहे. उद्योगधंदे फक्त पहिले आठ दिवसच बंद राहतील. नंतर ते चालू होतील. हे सर्व नियमबद्ध कामकाज चालू असताना या विषाणूवर लस शोधण्याचे प्रयोग चालूच राहतील. पण लस कधी येईल याचा भरवसा देता येत नसल्याने उगाच ती गोष्ट डोक्यात घेऊन फिरू नका. कोरोना शरीरात घुसू नये म्हणून काळजी घ्यायची आहे. पण चुकून घुसलाच तर त्याची गच्छंती साध्या फ्लूच्या गोळ्यांनीही होते. पण हे फक्त ८०% ठणठणीत लोकांच्या बाबतीत होऊ शकते. बाकी २०% कमकुवत लोकांना धोका आहेच. त्यांनी जास्त काळजी घ्यायची आहे. पण त्यांच्यासाठीही ती विषाणूरोधक इंजेक्शन्स तयार ठेवलेली आहेतच व सोबत अॉक्सिजन, वेन्टिलिएटर्सची सोय आहे आणि ती सुध्दा सरकारी रूग्णालयांत! या २०% लोकांना या सरकारी रूग्णालयांत सहज प्रवेश मिळेल. बाकी ८०% ठणठणीत लोकांना रूग्णालयात अॕडमिट व्हायची गरजच भासणार नाही. आठ दिवस दम काढा. या आठ दिवसांत विमान तळावर असलेल्या भारतीयांनी व तुम्हीही मास्क वगैरे नियम पाळून संचार करायचा आहे. नोकरी, धंदा, व्यवसाय करायचे आहेत. बाकी काय मी आहेच ना (मै हूं ना)"! 

असे हे लय भारी स्वप्न मला पडले. यातले खरे काय, खोटे काय हे मला माहित नाही. पण मला हे असे स्वप्न पडले हे मात्र खरे आहे.

-ॲड.बी.एस.मोरे©१८.७.२०२०

Reality is different in advocacy!

REALITY IS DIFFERENT IN ADVOCACY!

(1) In a society where the major population is poor and uneducated, advocacy has a little role to play as earning profession at least for the person coming from poor & uneducated family. Yes, it is true that Dr. B.R. Ambedkar became law in his own by becoming an architect of Indian constitution inspite of being born in socially backward class family & suffering all kinds of hardship, but it is also true that he did not make his advocacy as profession of his own  livelihood. He fought throughout his life by all legal means for upliftment of lower class without bothering about his own income and safety. He thus made advocacy a truly noble profession.

(2) But today there are thousands of advocates (of which I am one) coming from poor and uneducated families who dare to enter into legal profession with attraction of dignity and high income earned by few top advocates from legal profession. It is dangerous for persons coming from poor and uneducated families to make this profession as means of earning livelihood. I can tell this by my own experience (which some advocates may criticise) that it is very very difficult to survive in this profession at least in India if you are making your poor family totally dependent on the income to be earned from legal profession. This is because the reality is different in advocacy in a country like India having large number of population poor and uneducated.

(3) There are two basic points to be seriously noted in this connection.  First point is that advocacy has not become an essential service in a country like India like marketing of essential commodities such life essential food, medical and police service. The poor and uneducated people in India are less aware even about their basic human rights and they are habitual to digest injustice. They prefer settling their disputes with the help of local agents who act as settlers. These settlers are not qualified lawyers, but they are  trained in settling disputes by using some pressure of local panchayats or politicians out of court and get such settlements documented by executing small affidavits before local notaries or small agreements registered with local registrars of documents. The poor people avoid going to courts because of inability to pay high advocates fees and long delay in judicial process. This fact has proved that advocacy is not an essential service on which people should remain dependent on mass scale. It is needed by few rich businessmen and the few powerful politicians who engage services of top lawyers of country by paying their very high fee.

(4) If advocacy does not make itself  essential service, then does it make it as entertainment service? That is not at all possible because the law is a serious subject & not a subject matter of entertainment. The poor people will buy tickets and will go to watch movies in cinema halls instead of going to advocates. The law and its legal maxims, principles  do not attract poor & uneducated mass. The term justice is not the same for rich class and poor mass. It is very very different for these two categories. As aforesaid, rich hire top advocates and poor engage local settlers. So where will many advocates coming from poor and uneducated families go? They just struggle for their basic survival. Even the workers having full time jobs can be said to be in a better position and more secured than these poor advocates.

(5) The foundation of this article is based on two main points which are essential for learning by such poor advocates viz. advocacy is not an essential service in the countries like India and advocacy is not at all entertainment art anywhere in the world. I had decided in last week to remain away from social media till the present corona lockdown gets lifted completely making people free to attend their regular jobs with masks & social distancing code but I could not sleep yesterday with a serious thought that I have made a wrong choice of making advocacy as means of earning my livelihood  without proper study in advance. But how could a textile mill worker's son i.e. me make such study well in advance is also a big question. The purpose of this article based on my personal experience is not to lower the dignity of noble profession of advocacy and not to discourage newcomers who are enthusiastic about entering into this profession, but to caution those coming from poor & uneducated families with the fact that reality is different in advocacy so that those who want to come in this noble and dignified profession can come well prepared. Thank you!

-Adv.B.S.More©18.7.2020

मर्यादित संपर्क!

मोठी माणसे, मोठा संपर्क!

जोपर्यंत लोक तुमच्या उच्च श्रेणीच्या ज्ञानाला, संशोधनाला व अभिव्यक्तीला पैसा व सन्मान या रूपात उच्च किंमत देत नाहीत तोपर्यंत लोकांशी उगाच संपर्क वाढविण्यात अर्थ नाही. जगात अशी बरीच उदाहरणे आहेत की ज्यात छोट्या गोष्टी करून माणसे मोठी झाली आहेत व होत असतात. खरं तर, जगातील हे फार मोठे आश्चर्यच आहे व अशा आश्चर्याबरोबर जगायला प्रामाणिक माणसांनी शिकायला हवे. जर पैसा व सन्मान छोटा तर मग संपर्क का मोठा? असा मोठा संपर्क मोठ्या लोकांनाच करू द्या! जगाने जर तुम्हाला मर्यादित ठेवायचाच विडा उचलला असेल तर अशा जगाशी संपर्क मर्यादित ठेवणे हेच योग्य होय! इतकेच नव्हे तर तुम्ही जर देवावर श्रध्दा ठेवणारे आस्तिक असाल व त्या देवाच्या व्यवस्थेत जर तुम्हाला योग्य न्याय मिळत नसेल तर त्या देवाशीही संपर्क मर्यादित ठेवणेच योग्य होय!

-ॲड.बी.एस.मोरे©१८.७.२०२०

GOD RESTING!

GOD RESTS WITHIN NATURE AND ITS SYSTEM!

The Nature is giant material mass having its energy and system that governs such mass and energy. We human beings are only small part of such mass and energy. How did such Nature having mass, energy &  system came into existence is a big question that goes on challenging  human mind. This question created two classes of human beings within  society viz. theists who believe in existence of God and atheists who do not believe in existence of God. The theists believe that God created  Nature containing material mass, energy and system. How could the Nature come into existence without  its creator is a logical question that supports the belief of theists. The atheists do not have such question. They see Nature only as Nature  without God within it. But what truly  attracts me is the system of Nature governing total material mass and total energy within Nature. One can observe that the system of Nature is such that it has its own force (most powerful energy) of law that is independent and which strongly supports the said system. The system of Nature backed by said independent force of law appears to be perfect in its own way. This is because it has its own automatic check and balance mechanism. The solar system having sun at the centre and other planets including earth revolving around sun has perfect system of its own. Even the ecological system that is evolved on earth has perfection of its own. For example, air motion, water cycle, food chain, life cycle etc. which are parts of such ecological system evolved on earth move in order means in disciplined way in terms of law i.e.system of Nature. The food, whether vegetarian or non-vegetarian, that man eats gives him proteins and vitamins which  support the human body's life preservation and life protection (immune) system. The immune system creates antibodies to fight against foreign enemies such as germs and viruses who dare to destroy economic and political system of body. Both economic and political systems of human body support and check and balance each other. Even the social system developed by human society is founded on the  basic system of Nature. The social system also has two branches viz. economics and politics. They are inter connected and they support and check and balance each other. The industrial and business (economic) masters and political masters work together and support and check and balance each other. The social government is an artificial political authority created by human society for the purpose of encouraging its own economic activism and also for exercising political cotrol over such activism. The democratic social government contains the people elected representatives and people selected government servants for civil and criminal law execution  along with an independent judiciary. The elected representatives and selected servants support and also check and balance each other. They are again checked and balanced by an independent judiciary. All this goes on so systematically that one can see it as the wonder of Nature. Some lapses, injustices do take place within system, but they are checked & balanced automatically by system itself. If the system of Nature is working automatically, then what is the role of God within Nature and such system? I feel that God is just resting within Nature & its system and he comes live with his special action within system of Nature through his messengers or incarnations only in the event of some serious failure or breakdown within system of Nature. In my view,  system of Nature itself is religion (dharma) of God within Nature. This religion is a wonderful experience of Nature for which I always salute God resting within Nature and its system!

-Adv.B.S.More©17.7.2020

ONLINE MIND, OFFLINE BODY!

ONLINE MIND, OFFLINE BODY?

(1) The physical economy appears to have been lowered in grade by digital economy by shifting from physical movement of things to online movement of things. This is like soft mind taking over hard body by moving high in the sky by saying good bye to hard body with no plan of returning to earth. It is death of not only body on earth but also the death of mind in sky because mind cannot be separated from body.

(2) The online companies insisting on online business are flourishing and traditional companies running business by physical movement of things from physical stock of things stored at some place of storage are crying for their survival. How long it can go on? It is nothing but illusion because it is universal truth that no soft mind can exist without hard body.

(3) The present covid-19 epidemic has forced people to stay at home and work online. But what can be actually moved online? Can you move physical goods or physical services online? The people cannot be kept in dark room by digital or online masters.

(4) What is corona? It is virus with its physical existence. The physics of corona has restricted physical  movement of people. The corona physics attacking human physics just to stop human physics from moving and for what? what is the result? The online companies are flourishing over world! This change is surprising. It does not seem to be natural. Oh, it is really wonderful to see this world having online mind, offline body!

-Adv.B.S.More©17.7.2020